gujarati world

ઓડિયો કેસેટમાં જે સુવિધા ન હતી અને સીડીના યુગ પછી જે ‘સુવિધા’ મટીને આવશ્યકતા બની ગઇ છે, તે ‘નેક્સ્ટ’ ગીત સાંભળવાની વ્યવસ્થા એલ.પી.માં હોય છે. તેની કાળી સપાટી પર દરેક ગીતની શરૂઆત એક જાડા આંકા વડે દર્શાવાય છે. એક બાજુ પર લગભગ પચીસ-સત્યાવીસ મિનીટનું રેકોર્ડિંગ ધરાવતી એલ.પી.માં કોઇ ચોક્કસ ગીત સાંભળવું હોય, તો પીન સીધી એ ગીતના આંકા પર મૂકવાથી, મનપસંદ ગીત સાંભળી શકાય.

મલ્ટીટાસ્કિંગના જમાનામાં ફક્ત સંગીત સાંભળવા માટે એલ.પી. મુકવાનું કેટલું અનુકૂળ પડે એ એક સવાલ છે. ટર્નટેબલનું સંચાલન પોતાની જગ્યા પર બેઠાં બેઠાં રીમોટ કન્ટ્રોલથી થઇ શકતું નથી. તેના માટે સાત કામ પડતાં મુકીને તેની પાસે જવું પડે છે. એલ.પી. કાઢતી-મુકતી વખતે પણ ઉડઝુડ ચાલતી નથી. એવું થાય તો એલ.પી.ની સપાટી પર ઘસરકા પડી જાય અને વાગતી વખતે ત્યાં પીન અટકી જવાને કારણે, એટલો હિસ્સો ફરી ફરીને વાગ્યા કરે.

પણ અડચણની સામે મળતી મઝા નજરઅંદાજ કરવા જેવી નથી. કેટલાક સંગીતપ્રેમીઓ માને છે કે ડિજિટલ મ્યુઝિક ગમે તેટલું ઉત્તમ અને સ્વચ્છ હોય, પણ એલ.પી.માં એનલોગ સ્વરૂપે અંકિત થયેલું સંગીત હંમેશાં ચડિયાતું ગણાય. કારણ કે સંગીતના ડિજિટાઇઝેશનની પ્રક્રિયામાં તેની કેટલીક ફ્રિક્વન્સી પર સ્ટીમરોલર ફરી જાય છે. આ અભિપ્રાય સાથે બધા જાણકારો સંમત નથી. છતાં, એક વસ્તુ નિર્વિવાદ છે કે એલ.પી. પર સંગીત સાંભળવું એ એક જુદો અનુભવ છે. ઘણા સંગીતપ્રેમીઓને સી.ડી.ની સરખામણીએ એલ.પી. સાંભળવામાં અલગ પ્રકારના રોમાંચ અને ભાવસમૃદ્ધિનો અનુભવ થાય છે. શક્ય છે કે એ અનુભૂતિ ભૌતિક નહીં, પણ માનસિક હોઇ શકે. છતાં, તે અનુભૂતિ હોય છે એ નક્કી.

એલ.પી.ના પુનરાગમનની શરૂઆત અમેરિકામાં પાંચેક વર્ષ પહેલાં થઇ હતી. ‘વોલસ્ટ્રીટ જર્નલ’ના સપ્ટેમ્બર, ૨૦૦૮ના એક અહેવાલ પ્રમાણે, વર્ષ ૨૦૦૬માં વિશ્વભરમાં એલ.પી.નું વેચાણ સાવ તળીયે બેઠું હતું, પરંતુ ૨૦૦૭માં તેમાં જોરદાર ઉછાળો આવ્યો- અને તેનું વેચાણ બમણું થઇ ગયું. ત્યાર પછી મ્યુઝિકના સ્ટોરમાં નવેસરથી એલ.પી. દેખા દેવા લાગી. નવાં આલ્બમ એલ.પી. સ્વરૂપે બહાર પડવાં લાગ્યાં. ઇન્ટરનેટ પર ‘એમેઝોન’ જેવી વેબસાઇટ પર જૂની એલ.પી.ની સાથોસાથ નવી એલ.પી.નું વેચાણ શરૂ થયું અને જોર પકડવા લાગ્યું. ભારતમાં જૂની અને જાણીતી એચ.એમ.વી.એ કોલકાતાની ડમડમ ફેક્ટરીમાં એલ.પી.નું ઉત્પાદન બંધ કરી દીઘું હતું, પરંતુ હવે તે પોતાની હોલેન્ડ ફેક્ટરીમાં હિંદી ફિલ્મોનાં કેટલાંક ટાઇટલની એલ.પી. બનાવીને ભારતમાં વેચે છે.

ભારતનાં મોટાં શહેરોમાં જાણીતા મ્યુઝિક સ્ટોર અને બુક સ્ટોરમાં એલ.પી.ના અલગ વિભાગ જોવા મળતા થયા છે. એલ.પી.નો યુગ આવે એટલે તેને વગાડવા માટેનાં ટર્નટેબલ પાછળ રહે? અત્યાર સુધી સંગીતશોખીનો-સંગ્રાહકો પૂરુતું રહેલું સેકન્ડહેન્ડ એલ.પી.નું બજાર જેરાડ, સોનોડાઇન, ફિલિપ્સ જેવી કંપનીઓનાં જૂનાં પ્લેયર પર નભતું હતું, પરંતુ એલ.પી.ના પુનરાગમન પછી નવેસરથી રેકોર્ડ પ્લેયર બનવાં શરૂ થયાં છે. ‘લેન્કો’ જેવી કંપનીએ આઠ-દસ હજારથી પચીસ-ત્રીસ હજારની કિંમત સુધીનાં રેકોર્ડ પ્લેયર બજારમાં મુક્યાં છે, જે ઇન્ટરનેટ દ્વારા સહેલાઇથી મેળવી શકાય છે. કેટલાંક રેકોર્ડ પ્લેયરમાં એલ.પી. ઉપરાંત કમ્પ્યુટર યુગના પ્રતીક જેવું યુએસબી કનેક્શન અને એએમ-એફએમ રેડિયો જેવી સુવિધા પણ હોય છે. મ્યુઝિક કંપનીઓને એલ.પી.માં રસ પડવાનું (તેની ઊંચી કિંમત સિવાયનું) એક કારણ એ પણ છે કે એલ.પી.નું મ્યુઝિક એક બટન દબાવીને સહેલાઇથી અને પરબારું ડાઉનલોડ થઇ શકતું નથી. એટલે સંગીતની ચાંચિયાગીરી/પાયરસીનો પ્રશ્ન એલ.પી. પૂરતો હળવો બને છે.

એલ.પી.નો માંડ દસકા પહેલાં અસ્ત પામેલો મનાતો યુગ ફરી શરૂ થયો, તેનાથી ડિજિટલ મ્યુઝિકનો અંત આવી જશે એવું માનવાની જરૂર નથી. પરંતુ એલ.પી. સાંભળવાની વૃત્તિ, ફુરસદ, ધીરજ કે જિજ્ઞાસા ધરાવતા લોકોને, ચુનંદા સંગ્રાહકો સમક્ષ ભાઇબાપા કર્યા વિના, બજારમાંથી અને બજારભાવે એલ.પી. મળતી થાય, એ નાની વાત નથી.