gujarati world

Share

ઉનાળામાં પહેરવાના ઝીણા સદરા ભલે ‘કૂલર’ ન કહેવાતા હોય, પણ શિયાળામાં પહેરાતા ડગલા ‘સ્વેટર’- સ્વેટ(પરસેવો) પેદા કરનાર- તરીકે ઓળખાય છે. નામ પરથી સ્પષ્ટ છે કે સ્વેટર અંગ્રેજ સંસ્કૃતિની દેન છે. સવારે પાંચ વાગ્યે ઉઠીને, માથે ટાઢાહિમ પાણીના લોટા રેડવાનો મહિમા ધરાવતા ભારતવર્ષમાં સ્વેટર ઉર્ફે પ્રસ્વેદકનું શું કામ? ‘સિદ્ધિ તેને જઇ વરે, જે પરસેવે નહાય’ના દેશ ભારતમાં પરસેવાનો મહિમા છે એ ખરું, પણ સ્વેટર પહેરવાથી થયેલો પરસેવો સિદ્ધિનો નહીં, બફારાનો સૂચક છે.

સ્વેટરનો વર્તમાન રંગીન અને વૈવિઘ્યપૂર્ણ લાગે, પણ તેનો ઇતિહાસ ખાસ પ્રભાવશાળી નથી. રાણા પ્રતાપ કે મહાબલિ અકબર શિયાળાટાણે સ્વેટર પહેરીને દરબારમાં બેઠા હોય અથવા કોઇ દરબારીને તેની હેસિયત કરતાં વધારે મોંધુ સ્વેટર પહેરીને આવવા બદલ દંડ કર્યો હોય એવું જાણ્યું નથી. અકબર-બિરબલની રમૂજોમાં ગામ આખાની પંચાત છે, પણ ક્યાંય સ્વેટરનો ઉલ્લેખ આવતો નથી. રણે ગયેલા પતિની રાહ જોતી રજપૂતાણીઓ કિલ્લામાં બેસીને સ્વેટર ગૂંથતી હોય એવું ઇતિહાસમાં ક્યાંય નોંધાયું નથી.

શિયાળામાં સ્વેટર પહેરવું એ સ્ટાઇલ છે કે શરણાગતિ, એના વિશે વ્યાપક મતભેદ છે. જનસમુહનો એક વર્ગ એવો છે, જેને નવરાત્રિની મોડી રાતે આછી આછી ઠંડીનો અહેસાસ થાય ત્યારથી સ્વેટરનાં સ્વપ્નાં આવવા લાગે છે. તેમનો સ્વેટરપ્રેમ એટલો તીવ્ર છે કે શરીરના ઉપરના ભાગની જેમ, પગનું સ્વેટર આવતું હોય તો એ પણ તે પહેરે. પહેરવા-ઓઢવાના પ્રેમીઓને શિયાળો વઘુ એક વસ્ત્ર પહેરવાની અને તેમાં પોતાની સ્ટાઇલ બતાવવાની તક પૂરી પાડે છે. એવા લોકો સાડી કે શર્ટની જેમ સ્વેટર પણ મેચિંગનાં રાખે છે.

મોંઘા ભાવનાં ફેશનેબલ સ્વેટર પહેરીને મહાલતા લોકોને જોઇને બીજો વર્ગ કતરાય છે. સ્વેટર પહેરીને સ્ટાઇલ મારનાર પ્રત્યે તેમના મનમાંથી ખીજ અને દયાનાં તરંગો છૂટે છેઃ ‘કેવા પામર છે આ લોકો? સહેજ ઠંડી પડી નથી કે ડગલા ચડાવ્યા નથી. આટલીક અમથી ઠંડી સહન ન થાય એવા માયકાંગલા જીવનમાં શું કરવાના? અને પાછા સ્વેટર પહેરીને ફેશનો મારે છે. આઝાદ રહીને ઠંડી વેઠવાને બદલે સ્વેટરની ગુલામીથી રાજી થતાં આ લોકોને કંઇ થતું નહીં હોય? ખરેખર, હવે સમજાય છે કે આપણે શા માટે આટલાં વર્ષ ગુલામ રહ્યા.’

આવા આક્રમક વિચાર ધરાવતા લોકોને સ્વેટર પહેરાવવું એ તોફાની ઘોડાને લગામ પહેરાવવા જેવું કામ છે. તેના માટે પહેલાં બળજબરી અને ભયનો સહારો લેવામાં આવે છે. શિયાળાનો પવન કેવો ખતરનાક હોઇ શકે, તે નાક-કાન-છાતી-માથામાં જાય તો તેનાં કેવાં ભયંકર પરિણામ આવે, એની ડરામણી સંભાવનાઓ સ્વેટર પ્રત્યે તિરસ્કાર ધરાવતા લોકોના લાભાર્થે પ્રસારિત કરવામાં આવે છે. પરંતુ શિયાળાનો પવન ખમી-ખાળી શકનારા પર આવી કથાઓના વાયરાની કશી અસર થતી નથી. તેમને એવું લાગે છે જાણે પોતે કોઇ ક્રાંતિકારી હોય ને સરકારી સાક્ષી બની જવા માટે તેમની સમજાવટ થતી હોય. પણ ‘અમારું કહ્યું માની લો તો સજા માફ ને ન માનો તો ફાંસી’ એવી સ્કીમ તેમના ક્રાંતિકારી મિજાજને ટાઢો પાડી શકતી નથી. સ્વેટર પહેરવું એ તેમને ઠંડી સામેના જંગમાં શરણાગતિ સ્વીકારી લેવા જેવું લાગે છે. તેમને શહીદી- એટલે કે શરદી- મંજૂર છે, શરણાગતિ નહીં.

બળપ્રયોગ અને દબાણ નિષ્ફળ નીવડતાં પ્રેમનો-પટામણીનો સહારો લેવામાં આવે છે. ‘જો તું સ્વેટર નહીં પહેરે તો હું પણ નહીં પહેરું અને મને કંઇ થાય તો જવાબદારી તારી.’ એવા ત્રાગાથી માંડીને ‘તને ઠંડી ન અડતી હોય તો કંઇ નહીં, મારો પ્રેમ અડે છે કે નહીં? સ્વેટર ન પહેરે તો મારા સમ.’ એવો લાગણીતરબોળ દુરાગ્રહ થાય છે. છેવટે, વચલા રસ્તા તરીકે માણસ ઘરમાંથી સ્વેટર પહેરીને નીકળે છે અને ઘરવાળાં જોઇ શકે ત્યાં સુધી એ પહેરેલું રાખે છે. ટ્રાફિકપોલીસના લાભાર્થે હેલ્મેટ પહેરતા અને પોલીસથી થોડા આગળ નીકળ્યા પછી તરત હેલ્મેટ કાઢી નાખતા લોકોની જેમ, પરાણે સ્વેટર પહેરનારા ઘરથી દૂર ગયા પછી સ્વેટર કાઢી નાખે છે.

હાથી જીવતો લાખનો ને મરેલો સવા લાખનો થાય તેમ, સ્વેટર પહેર્યું હોય ત્યારે તેનો ભાર મણ ને કાઢી નાખ્યા પછી એ સવા મણનો લાગે છે. તેની ગડી વાળતાં ખાસ્સો જાડો ટેકરો થાય છે, જે ઓફિસબેગમાં સમાતો નથી. હાથમાં પકડવા જતાં તે એક હાથ રોકી રાખે છે. તેને થાળે કેમ કરીને પાડવું એની ચિંતામાં ઘણી વાર ઠંડીનો અહેસાસ જતો રહે છે. છેવટે લોકો સ્વેટર પીઠ પર ને તેની બાંયો ગળામાં બાંધીને કે કમર પર બાંયોની ગાંઠ મારીને સ્વેટરના બંધન દ્વારા મુક્તિનો પ્રયાસ કરી જુએ છે. આ પદ્ધતિઓ ફેશનેબલ હોવા છતાં, તેમાં ‘ગાંઠ છૂટ્યાની વેળા’ ગમે ત્યારે આવી જવાનો અજંપો રહી શકે છે.

સ્વેટરમાં પ્રકારવૈવિઘ્યનો પાર નથી. આખી બાંયનું, અડધી બાંયનું, બાંડિયું, ‘વી’ ગળાનું, બંધ ગળાનું, જાડું, પાતળું, બટનવાળું, ચેઇનવાળું, અટેચ્ડ ટોપીવાળું, કોલરવાળું...આ ઉપરાંત બંડી, (જવાહર)જાકિટ અને અંગ્રેજી જેકેટ પણ સ્વેટર તરીકે ખપમાં લેવાય છે. આ દરેક ધારણ કરવાનો જુદો સલીકો અને અલગ શિસ્ત છે. સ્વેટરમાં સૌથી પહેલો પ્રશ્ન તેને ક્યાંથી પહેરવું - ગળેથી કે હાથથી- એ છે. મોટા ભાગના લોકો બાંયવાળા સ્વેટરમાં પહેલાં બે બાંયમાં પોતાના બે હાથ એવી રીતે નાખી દે છે, જાણે રીઢો ગુનેગાર સામે ધરાયેલી હાથકડીમાં પોતાનાં કાંડા આપી દેતો હોય. સ્વેટરની બાંયો ‘યે હાથ મુઝે દે દે ઠાકુર’ની મુદ્રામાં લટકતી હોય છે. તેમાં હાથ પ્રવેશી જાય પછી ગળાનો વારો આવે છે. અહીં ફરી એક વાર શહીદોની યાદ તાજી થાય છે. દેશ કાજે કુરબાન થતા શહીદો જે ઉત્સાહથી ફાંસીનો ગાળિયો પોતાના ગળામાં નાખી દે, એવી જ ઉત્સુકતાથી સ્વેટર પહેરનાર બન્ને બાંયો વચ્ચેનો ગાળિયો પોતાના ગળામાં પહેરાવે છે.

બીજી પદ્ધતિ જરા દુર્ગમ છે. તેમાં સૌથી પહેલાં સૂતરની આંટી પહેરવાની હોય એવી રીતે સ્વેટરનું ‘ગળું’ પોતાના ગળામાં ઉતારવામાં આવે છે. ત્યાર પછી બે બાંયોમાં વારાફરતી હાથ નાખવામાં આવે છે. હાથને આંખો હોતી નથી. એટલે ઘણી વાર હાથને બાંયનું પ્રવેશદ્વાર જડતું નથી. તે અટવાયા કરે છે. એક તરફ સ્વેટર ગળામાં ઉતારવાને કારણે વિખરાયેલા માથાના વાળ અને એમાં વળી બાંયમાં પ્રવેશવા માટે ફાંફાં મારતા હાથ- આ સમયે માણસની ચિડાવાની સંભાવનાઓ સૌથી વઘુ રહે છે. કોઇ માણસ આખી બાંયનું સ્વેટર કાઢતો કે પહેરતો હોય ત્યારે બને ત્યાં સુધી એને વતાવવો નહીં.

કફનની જેમ ઘણાં સ્વેટરને પણ ખિસ્સું હોતું નથી. એટલે સ્વેટર પહેર્યા પછી પુરૂષોને શર્ટના ખિસ્સા સુધી હાથ પહોંચાડીને, તેમાં ખૂણેખાંચરે પડેલી ચીજ બહાર કાઢવા માટે ભારે પુરુષાર્થ કરવો પડે છે. સ્વેટરની સુવિધા ગુમાવ્યા વિના તેનાથી પડતી અગવડો ટાળવા માટે કેટલાક લોકો બાંડિયું સ્વેટર શર્ટની નીચે પહેરે છે. તેનો ફાયદો એ છે કે દૂરથી જોતાં માણસે સ્વેટર નહીં, પણ બુલેટપ્રૂફ જેકેટ પહેર્યું હોય એવું લાગે. એ બહાને નેતા બનવાની થોડી પ્રેક્ટિસ પડે છે અને બુલેટપ્રૂફ જેકેટ પહેરીને વીઆઇપી દેખાનારાને કેવો અહેસાસ થતો હશે તેનો થોડો ખ્યાલ પણ આવે છે.

સ્વેટર સામાન્ય રીતે ઠંડી દૂર કરે છે, પરંતુ ઘણા નબળા મનના લોકોને બીજાએ પહેરેલું સ્વેટર જોઇને ઠંડી ચડી શકે છે. તેમના માટે શિયાળાનો પર્યાય ઠંડી નહીં, પણ સ્વેટર હોય છે.