gujarati world

Share

સાદા શબ્દોમાં તેને બાદબાકી પણ કહેવાય. છતાં, શરૂઆત તરીકે જાહેર જીવનમાંથી રાજકારણનો હિસ્સો ઓછો થાય તેની આ વાત છે. જેમ આખી સરકારની માલિકીની કંપનીનો અમુક હિસ્સો ખાનગી કંપનીઓને વેચવામાં આવે છે-ડિસઇન્વેસ્ટ કરવામાં આવે છે, એવી રીતે જાહેર જીવનમાં સંપૂર્ણપણે ઘુસી ગયેલા અને વાઇરસની જેમ ફેલાઈ ગયેલા પક્ષીય રાજકારણને ધીમે ધીમે કરીને કાઢી શકાય?

આ સવાલનો જવાબ મેળવતાં પહેલાં એ હકીકતનો અહેસાસ કરવો પડે કે હવે જાહેર જીવન અને પક્ષીય રાજકારણ એકાકાર બની ગયાં છે. બંને વચ્ચે અડીખમ-અભેદ્ય દિવાલ તો ક્યારેય ન હતી, હવે સમ ખાવા પૂરતી આડશ પણ રહી નથી. આ પરિસ્થિતિ પક્ષીય રાજકારણમાં રાચતા લોકોને સૌથી વધારે ફાયદાકારક અને નાગરિકો તથા લોકશાહી માટે સૌથી વધારે નુકસાનકારક છે. તેનો અહેસાસ પક્ષોની કે નેતાઓની વફાદારીમાં મગ્ન એવા નાગરિકોને ન થાય, તે ઓર ચિંતાજનક છે.

જાહેર જીવન એટલું શું? અને તેમાં ક્યાં ક્યાં ઘુસી ગયું છે રાજકારણ? આ કૉલમની અત્યાર સુધીની સફરમાં એક યા બીજા પ્રકારે પક્ષીય રાજકારણને બદલે નાગરિકધર્મની ભૂમિકા ચીંધવાનો પ્રયાસ થતો રહ્યો છે. તેના સંદર્ભે આગળ મુકાયેલા સવાલ વિશે વધુ એક વાર, બને એટલી સાદીસરળ રીતે વિચારી જોઈએ. આ કવાયત એટલા માટે જરૂરી છે, કારણ કે આપણને-નાગરિકોને વધુમાં સ્પર્શતા મોટા ભાગના મુદ્દા જાહેર જીવનના છે, પણ આપણે તેમને રાજકારણના ગણીને, એ પ્રમાણે સામસામી બાંયો ચડાવીએ છીએ. સરવાળે, એ નાગરિકી સુવિધાની કે અપેક્ષાઓની ચર્ચા નહીં, રાજકીય વફાદારીની લડાઈ બની જાય છે.

દાખલા તરીકે, શિક્ષણ. ખાનગી શાળાઓમાં બેફામ ફી ન લેવાય, ડિગ્રીઓ વહેંચતી કૉલેજોમાં અને અઢળક નાણાં ખંખેરતી નિશાળોમાં શિક્ષકોની ગુણવત્તાનાં ધોરણ જળવાવાં જોઈએ. એક સમયે ટ્યુશનક્લાસમાં થતું હતું, એવું હવે ખાનગી કૉલેજોમાં થતું સાંભળવા મળે છેઃ પૂરી લાયકાત ધરાવતા શિક્ષક નહીં, આગલા વર્ષોમાં ભણાવી ગયેલા વિદ્યાર્થીઓ જ કેટલીક ‘જવાબદારી’ સંભાળી લે. તેમને મામુલી તો મામુલી, શિક્ષણને અનુરૂપ નહીં તો એમ સહી, પણ રોજગારી મળી જાય—અને રૂપિયા ખંખેરવા બેઠેલી શિક્ષણસંસ્થાઓની ટીચિંગ સ્ટાફની ઘટ સાવ સસ્તામાં પુરાઈ જાય. આ પરિસ્થિતિમાં નુકસાન કોને છે? નાગરિકોને. કારણ કે તેમને સંતાનોના શિક્ષણ પાછળ અઢળક નાણાં ખર્ચવાં પડે છે અને બદલામાં સારું શિક્ષણ મળતું નથી. એટલે તે અઢળક રૂપિયા ખર્ચીને પણ રોજગારક્ષમ બની શકતા નથી.

તો આ મુદ્દે વાલી તરીકે અથવા નાગરિક તરીકે વિરોધ કરવામાં પક્ષીય રાજકારણ ક્યાં આવ્યું? તમે સત્તાધારી પક્ષના સમર્થક છો? તો વધુ સારું. તમે જેને તમારી સરકાર ગણો છો, તેની પર દબાણ આણો. તેને સમજાવો કે અમે તમારા રાજકીય સમર્થક છીએ, વર્ષોથી તમારા મતદાર છીએ. બદલામાં તમે અમારું આટલું જરૂરી, અગત્યનું અને તમને રાજકીય રીતે કશું નુકસાન ન થાય, એવું કામ પણ નહીં કરો?
જો તમે આ મુદ્દે સરકાર પાસે નાગરિકહિતનું કામ કરાવી શકો, તો કયો વિરોધ પક્ષનો મતદાર પણ નારાજ થવાનો? સીધી વાત છેઃ છોકરાંની ફી ઘટે તેમાં બધા એકસરખા રાજી થાય. એવી જ રીતે, સરકાર ગામમાં ખોટેખોટાં પાટિયાં ચડાવી દે, જાતે ને જાતે પોતાનો વાંસો થાબડી લે, પણ સરવાળે આપણું કશું ભલું ન થાય, તો બધાએ દુઃખી થવું પડે કે નહીં? સરકારનો કાન ભેગા થઈને આમળવો પડે કે નહીં? તેમાં કોંગ્રેસ-ભાજપ ક્યાં આવ્યાં?

એવો જ સવાલ પંચાયત-મ્યુનિસિપાલિટી-કૉર્પોરેશનના સ્તરે થતાં કામનો, જે આપણી રોજિંદી જિંદગીમાં મોટો હિસ્સો ધરાવે છે. વડાપ્રધાન ને મુખ્ય પ્રધાન જે બને તે, મોટા ભાગના નાગરિકો માટે ફળિયાનો કે સોસાયટીનો કોર્પોરેટર કોણ છે ને કેવો છે, તે વધારે અગત્યનું છે. એ માણસો (ભાઈ કે બહેન) કામ કરી શકે અને કરાવી શકે એવાં જોઈએ. પોતાના વૉર્ડના લોકો સાથે તેમનો મત લેવા ઉપરાંતનો સંબંધ પણ હોવો જોઈએ. એ સ્તરે કોંગ્રેસ-ભાજપના આધારે, નરેન્દ્ર મોદી-અમિત શાહ ને રાહુલ ગાંધી-સોનિયા ગાંધીના ફોટા પ્રચારમાં વપરાવા લાગે, તેમના નામે મત માગવામાં અને આપવામાં આવે, તે નાગરિકો માટે ખતરનાક છે. મોદી-શાહના કે ગાંધી-ગાંધીના ફોટા જોઈને મત ધરબી દીધા પછી સોસાયટીમાં રોડનું કે સ્ટ્રીટલાઇટનું કામ પડશે ત્યારે કોને ફોન કરશો? મોદીને? ગાંધીને? કે પછી કૉર્પોરેટરને? તો પછી મત કોનું મોઢું (પક્ષ નહીં, મોઢું) જોઈને આપવો પડે?

રાજકીય પક્ષોની સરકારો જશભૂખી અને મતભૂખી છે. ચાલો, એટલું માફ. પણ એ મેળવવા માટે તેમણે કામ તો કરવું પડે કે નહીં? આપણે નાગરિક તરીકે એટલા બધા ગાફેલ ને ઘેલા કે કામ કરવાને બદલે એ લોકો આપણી બે-ચાર દુઃખતી નસો દબાવીને ચૂંટણી વખતે આપણો મત કઢાવી જાય? રાજકીય રીપોર્ટિંગના જાણકારો કહે છે કે સરકારો ગમે તે પક્ષની હોય, મોટા ભાગનું રાજ અધિકારીઓ ચલાવે છે. સામાન્ય સંજોગોમાં એ સારી વાત ગણાવી જોઈએ. કારણ કે તેનો અર્થ તો એવો થયો કે સરકાર ગમે તે હોય, સમાજનો બિનરાજકીય હિસ્સો ગણાતા અધિકારીઓ ઇચ્છે તો ઘણું સારું કરી શકે અને ખોટું થતું અટકાવી ન શકે તો પણ તેનાથી પોતે દૂર રહી શકે. એવા ઇમાનદાર અને કાર્યક્ષમ અફસરો તંત્રમાં હોય છે, પણ તેમનું પ્રમાણ એક કોળા સામે એક ટમેટા જેવું હોય છે.

નાગરિક તરીકે આપણે ફક્ત નેતાઓને બધો ‘લાભ’ આપવાને બદલે જવાબદાર સરકારી અફસરો પાસેથી પણ હિસાબ માગવો જોઈએ. તેમની નોકરીમાં સાહેબને વહાલા થવાનો સમાવેશ થતો નથી અને નિવૃત્ત થયા પછી, સાહેબોની કૃપાદૃષ્ટિ ન પડે અને બીજે ક્યાંય ગોઠવાય નહીં, ત્યારે તેમના ડહાપણની સમાજને જરૂર નથી. (સિવાય કે એ સાચા દિલના પસ્તાવાનું પરિણામ હોય.) તેમણે નોકરીમાં હોય ત્યારે જ એ સુવિચાર કરવાની ને અમલમાં મુકવાની જરૂર છે. આ સરકારી અફસરો આપણામાંથી જ કોઈના સગાવહાલામિત્રોસ્નેહીઓ હોય છે. ભ્રષ્ટાચાર કરીને અઢળક રૂપિયા કમાયેલા અફસરો પ્રત્યે આપણે કેવો ભાવ રાખીએ છીએ? તેમનાં કરતૂતોથી દુઃખી થઈએ છીએ કે આડા રસ્તે આવેલી તેમની દોમ દોમ સાહ્યબીથી આપણે અંજાઈ જઈએ છીએ?

પાણી અને વીજળીની સમસ્યાઓથી માંડીને સરકારી યોજનાઓના અમલીકરણ અને મહેસુલ ખાતા જેવાં કેટલાંક ખાતાંના સરકારી દફતરોમાં ચાલતી ભયંકર અરાજકતા નરેન્દ્ર મોદીની ધાકથી કે રાહુલ ગાંધીની પ્રેરણાથી દૂર થઈ જશે? એવું માનવું ભોળપણ છે કે મૂર્ખામી, તે જાતે નક્કી કરી લેવું. આપણી  રોજિંદી બાબતોમાંથી મોટા ભાગની રાજકીય મોટાસાહેબોના નહીં, આપણા જેવા-આપણામાંના લોકોના હાથમાં હોય છે. તેને કોંગ્રેસ-ભાજપના રંગે રંગવાનું ટાળીને, સહિયારા, બિનરાજકીય ઉકેલ માટે પ્રયાસ કરીએ, એવી આશા-અપેક્ષા સાથે અલવિદા

('દિવ્ય ભાસ્કર'ના તંત્રીપાને દર મંગળવારે આવતા મુખ્ય લેખનો સિલસિલો આજના આ લેખ સાથે સમાપ્ત થાય છે. નાગરિકધર્મની આ સફર આગળ ક્યાં ચાલુ રહેશે, તે જણાવીશ. આભાર.)

Share

Share

While editing a film-special issue of ‘Dalitshakti’ magazine—a Gujarati monthly dedicated to Dalit issues, I found a glaring absence of heartfelt movies based on caste discrimination. Of course there are movies right from ‘Acchut Kanya’(1935), ‘Acchut’(1940) to ‘Aarakshan’ (2011), but they are more focused on sympathy than talking about rights or equality. How would a film portraying the bitter reality and wide sweep of caste discrimination look? I could not find the answer.

Nick Clooney (Hollywood actor George Clooney’s Dad, a noted journalist) must have faced a similar predicament while writing ‘The Movies That Changed Us’. He could not find a single film doing complete justice to the discrimination faced by the Blacks in the US. Clooney included many films and discussed its social impact in the book. Then he wrote a chapter called “The Film That Was Never Made”, to stress absence of a genuine movie depicting evil of racism.

I am not sure about Clooney, but for me, I found answer in Girish Makwana`s ‘The Colour of Darkness’. This film brings two issues – racism and casteism in one fold, in one story. This is probably the first film to link both kinds of discrimination, and portray a nuanced reality. For this very reason, it can be called The Film That Was Never Made.

Color of Darkness : A film by Girish Makwana

Girish Makwana (Music,Writer, Director) himself was a fighter from young age. He not only fought casteism but also polio, to be where he is today. He possesses a distinct personality which sticks in your mind after just one meeting. He is classically trained to play tabla and his hair falls like that of Ustad Zakir Hussain. He always has a scarf-like gamchha around his neck and a distinct way of talking. His first impression might be filmy but that is far from reality. As soon as you get to know him, you realise how grounded and talented he is. Warmth and happiness reflect in personal interaction with him. He can swiftly and easily switch between Australian English and Charotari Gujarati.


In 2009, when attacks on Indian students happened in Melbourne, Girish was there. The Indian media was calling Australia a racist country but Girish himself wasn’t quite sure. While he condemned the attacks, he himself had rarely faced racism in all the years he had stayed in Australia. Besides, Girish thought who were Indians really to call anyone racist? A system as old and as atrocious as the caste system doesn’t exist anywhere else in the world. With due apologies to Gujarati poet Khabardar who wrote  “Wherever a Gujarati lives, there is one Gujarat there”, and only a little exaggeration, I can say that – anywhere an Indian lives, the caste system also lives there. Indians practice the idea of casteism wherever they live. Even when they migrate overseas, they carry it with them. And then, they complain about racism. Doesn’t anyone else see the irony in this?

This is the central idea of the movie. Girish developed the story with this as its core theme. He has studied in Australia taking his Masters degree in Film and Television, so directing was not an issue but production was! Budget requirements were in dollars which was a problem because there were so few and his resources were so limited. But how can something like money stop Girish! He was determined to make this movie, and on his own terms. He started the journey to make this film and met people of different kinds from all across the globe who believed in his story, his vision.

Girish Makwana

Girish is patient, hardworking and talented which made possible to work on meager funds. He found his biggest support in Lorraine Grigg. In spite of not being a producer, or having spare money, she agreed to produce this movie. Like Lorraine, Girish found other supporters who invested in his passion. But before all of this capital rolled in, Girish had cashed out his five-digit credit limit on all his credit cards and started shooting the movie in India.


The Indian part of movie is shot in Gujarati and the rest in English. (A Hindi edition of the film was also made). The music of the film draws your attention almost immediately and then holds it throughout the film. It is imbedded in the story and becomes part of storytelling process. The songs, which are composed by Girish, stay in your mind even after the movie is over. When this film was released in India, Ravish Kumar (NDTV’s top Hindi news anchor) did an interview with Girish and made a special mention of its music. :Prime time Link

Biren Kothari (well regarded Gujarati journalist/satirist/blogger) has written a piece on the process of creating songs in this film, in Gujarati. (:Link)

While watching the film, it is impossible to know that it was made on such a limited budget, or the know efforts made to make all the ends meet. (According to imdb, the movie is made on budget of approx. 30 Lakh AUD). The movie feels like it has been produced by an experienced production house (in terms of production value). The English part of the film holds attention through vividness, performance and scenes. There are some issues with dialogue and acting in Gujarati part but they are somewhat necessary for the story to be told as they reflect a time of past and village life.


For novelists it is said, the first few novels written are a reflection of their personal life and life history. This film as well, is a reflection of Girish’s life. The Gujarat part of film is inspired by the life experience of Girish’s father, Kantibhai Makwana. We can also see Girish himself twice in this film (one is a long shot of him play tabla in a concert performance and the other as the hero’s roommate) but his subtle presence can be felt in many places – from the hero’s dressing style, which is similar to Girish in real life, to the real name of the village in Gujarat, Tundel. The hero of the film is also called Giriraj and called Giri in the film. Sahil Saluja, who plays Giri displays good acting skills while Vidya Makan looks very comfortable and impressive in her performance.


This film aims to make its audience think consider issues of racism and casteism and its success lies in the fact that it does achieve that.

I congratulate Girish Makwana, Lorriane Grigg and all others associated with this film for a well-made, balanced and visually spectacular film on such distinct topic. The movie has been released and we now have to wait for its DVD to come out. I recommend everyone to watch this film on DVD whenever it comes out.


(Original blogpost in Gujarati)

Share

સંસ્કૃત કહેણી એવી છે કે વાદે વાદે જાયતે તત્ત્વબોધ (વાદસંવાદમાંથી તાત્ત્વિક સમજ અને બોધ પેદા થાય છે) પણ રાજકીય વાદોમાંથી તત્ત્વબોધ ઓછો ને તકરારો વધારે પેદા થઈ. માણસ પહેલો કે વાદ? એ સદભાગ્યે ‘પહેલી મરઘી કે પહેલું ઇંડું?’ એવો સવાલ નથી. તેનો જવાબ સ્પષ્ટ છેઃ પહેલાં માણસ અને પછી વાદ. તેનો એક અર્થ એ કે વાદ કરતાં માણસ (માણસાઈના અર્થમાં) વધારે મહત્ત્વનો છે. બીજો અર્થઃ માણસે વાદ બનાવ્યો છે. માણસ કોઈ વાદ અપનાવવા જેટલો મોટો થાય ત્યાં સુધીમાં તેની મૂળભૂત પ્રકૃતિને અનેક પરિબળો ઘણી હદે ઘડી ચૂક્યાં હોય છે. એટલે, કોઈ પણ વ્યક્તિ પોતે અપનાવેલા વાદ જેટલી નહીં, પણ પોતાની મૂળભૂત પ્રકૃતિ જેટલી જ સારી કે ખરાબ હોય.

પણ એવું બનેઃ ચોક્કસ વાદ સાથે વ્યક્તિ પોતાની જાતને એટલી હદે સાંકળી લે કે વાદની મર્યાદાઓમાં વ્યક્તિની મર્યાદાઓ ઉમેરાઈ જાય. અને વાદ સર્વાંગસંપૂર્ણ હોય તો પણ, વાદીઓની મર્યાદાને લીધે તેની આબરૂમાં ઘસરકા પડે. જેમ કે, બ્રહ્મચર્યનો આગ્રહ ગાંધીવાદની સંભવતઃ સૌથી જાણીતી અને ટીકાસ્પદ બાબત ગણાય છે. એમાં વળી કોઈ દંભી કે અસ્વાભાવિક ગાંધીવાદી બ્રહ્મચર્યપાલક સાથે આપણો પનારો પડે, ત્યારે બ્રહ્મચર્યનો આગ્રહ પહેલાં લાગતો હોય એના કરતાં પણ વધારે અકારો લાગી શકે. કારણ કે, મૂળ સિદ્ધાંતની મર્યાદામાં તેના અનુયાયી હોવાનો દાવો કરનારાની વ્યક્તિગત મર્યાદા ભળી ગઈ હોય. ડાબેરીઓનો મિલકતની સમાન વહેંચણીનો આગ્રહ કોઈને આદર્શવાદી અને અવ્યવહારુ લાગતો હોય, તો માલદાર ડાબેરીના મોઢેથી એ આદર્શની વાત સાંભળ્યા પછી અકળામણ વધી શકે. રાષ્ટ્રવાદના નામે ચાલતું કોમવાદનું જમણેરી રાજકારણ આકરું લાગતું હોય. પણ જેમની ગુંડાગીરી વિશે ખાતરી હોય એવા કોઈ રાષ્ટ્રવાદ કે ગોરક્ષાની વાત કરે ત્યારે, એ મૂળ ‘સિદ્ધાંત’ કરતાં પણ વધુ અસહ્ય લાગે.

મતલબ, જેમ વાદના અનુયાયીઓ પોતાની મૂળભૂત તથા સંજોગોથી ઘડાયેલી પ્રકૃતિ કરતાં ઝાઝાં સારાં કે ખરાબ નથી હોઈ શકતાં, એવી જ રીતે વાદ પણ વ્યવહારમાં તેમના બહુમતી અનુયાયીઓની ખૂબીખામીઓ જેટલો જ સારો કે ખરાબ નીવડે છે.

ભારતના, ખાસ કરીને ભારતના ઉત્તર ભાગના, રાજકારણની વાત કરીએ તો, શરૂઆત કૉંગ્રેસના સર્વસમાવેશક રાજકારણથી થઈ હતી. કેમ કે, કૉંગ્રેસમાં ડાબેરી-જમણેરી બધાં પરિબળો-પ્રવાહો હતા. છતાં તેનું ચાલકબળ શંકા કે ધીક્કાર ન હતું. એટલે, ઘણા લોકો શુદ્ધ કોમવાદને બદલે દંભી બિનસાંપ્રદાયિકતાને નાનું દૂષણ ગણીને લાંબા સમય સુધી તેની સાથે સંકળાયેલા રહ્યા. પરંતુ સમય જતાં બિનસાંપ્રદાયિકતાની વાત કોંગ્રેસ માટે જમણેરી પરિબળોનો રાજકીય વિરોધ કરવાનો ચૂંટણીનારો માત્ર બની ગઈ. ‘અમને મત આપો. નહીંતર કોમવાદીઓ સત્તામાં આવી જશે.’ એવા પ્રચાર હેઠળ પોતાની મોટી મર્યાદાઓ છુપાવવાની કોંગ્રેસને ટેવ પડી.

કોમવાદ સામે તેનો આ વિરોધ રાજકીય અને સગવડીયો હતો. સામાજિક સ્તરે જમણેરી અંતિમવાદની સામે સર્વસમાવેશકતા-સર્વધર્મસમભાવ ફેલાવવા માટે કોંગ્રેસે જોશભેર પ્રયાસ ન કર્યા. ‘આપણને ચૂંટણી જીતાડી આપે એટલા લોકો તો પ્રકૃતિગતરીતે મધ્યમમાર્ગી-કોમવાદવિરોધી રહેશે જ અને તેમના જોરે આપણે, આપમેળે (બાય ડીફૉલ્ટ) ચૂંટણી જીતી જવાના છીએ. તો મધ્યમ માર્ગને-સાચા સમભાવને દૃઢ બનાવવામાં મહેનત શા માટે કરવી?

બીજી તરફ, સામાજિક રીતે મધ્યમમાર્ગી વલણ ધરાવતા લોકોને કોંગ્રેસની નકલી-વોટબેન્કલક્ષી-અક્રિય બિનસાંપ્રદાયિકતા સામે વાંધો પડી જ શકે. પણ તેની પ્રતિક્રિયા તરીકે અસલી બિનસાંપ્રદાયિકતા ખપે કે કોમવાદ? કૉંગ્રેસની દંભી બિનસાંપ્રદાયિકતાની ટીકા કરતી વખતે આપણો વાંધો ‘દંભી’ સામે હોવો જોઈએ—’બિનસાંપ્રદાયિકતા’ સામે નહીં. પરંતુ બન્યું તેનાથી અવળું. ભાજપ કાગળ પર અને ડાહ્યાંડમરાં નિવેદનોમાં ગમે તે કહે, તેના અને કોંગ્રેસ વચ્ચેના રાજકારણનો એક મુખ્ય તફાવત કોમવાદનો હતો. ભાજપે દંભી બિનસાંપ્રદાયિકતાના વિરોધ અને (તેની વ્યાખ્યા પ્રમાણેના) રાષ્ટ્રવાદની હિમાયતના નામે ખુલ્લેઆમ કોમવાદનું રાજકારણ આદર્યું. ત્યારે કોંગ્રેસની દંભી બિનસાંપ્રદાયિકતાથી દુઃખી ઘણા લોકો જાણે કે અજાણે કોમવાદી વિકલ્પના ખોળામાં જઈ પડ્યા.

એક રાજકીય વિકલ્પ તરીકે કોંગ્રેસના બદલે ભાજપને મત આપવો એક વાત છે અને ભાજપને તેના કોમવાદ સહિત સ્વીકારવો-રાષ્ટ્રવાદના અંચળા હેઠળના તેના કોમવાદી અભિગમનો બચાવ કરતા રહેવું- તેના હિમાયતી બનવું, તે બીજી વાત છે. કોંગ્રેસની જે કંઈ દંભી બિનસાંપ્રદાયિકતા છે તેનો વિરોધ સામાજિક સ્તરે સાચી બિનસાંપ્રદાયિકતા ઝંખીને અને બતાવીને થઈ શકે--પ્રગટ કે પ્રચ્છન્ન કોમવાદના તરફદાર બનીને નહીં.

જાડી સમજ લેખે કહીએ તો, કોંગ્રેસના વંશવાદ સામે કે દંભી બિનસાંપ્રદાયિકતા સામે કે તેના રાજમાં થયેલા ભ્રષ્ટાચાર સામે વિરોધ હોય એવી વ્યક્તિ ભાજપને મત આપે એ સમજી શકાય છે.  પણ તે ભાજપના કોમવાદી એજેન્ડાની કે વડાપ્રધાન મોદીનાં સગવડીયાં અર્ધસત્યોની કે ઠાઠઠઠારા તળે છુપાયેલી કરુણ વાસ્તવિકતાઓની પણ પ્રેમી બની જાય, તેનો વિરોધ કરનાર વિરુદ્ધ ઝેર ઓકે, એ સમજી શકાય એવું નથી. તેમણે એ વિચારવાનું છે કે કોમવાદ (અથવા તથાકથિત રાષ્ટ્રવાદ) સિવાય બીજી કઈ બાબતમાં ભાજપ કોંગ્રેસથી અલગ છે? અને હા, કોંગ્રેસના ભ્રષ્ટાચારની સામે ભાજપની સ્વચ્છતાના દાવા કરનારાને વિનંતી કે વડાપ્રધાન મોદીએ જ્યાંથી ‘ખાતો નથી અને ખાવા દેતો નથી’નું આભાસી સૂત્ર ઉભું કર્યું એ ગુજરાતમાં સરકારી તંત્રમાં ભ્રષ્ટાચારી કેવી સ્થિતિ છે, તેની જાણકાર માટે ગાંધીનગરના કોઈ અંદરના માણસને પૂછી જોજો. એ લખવા માટે સ્ટીંગ ઓપરેશન કરવાં પડે, પણ જાણવા માટે એવી જરૂર નથી. ઘણા લોકો પાસેથી અડધી ચાની સાથે એ માહિતી મેળવી શકાશે.

આ ચર્ચાનો આશય ધ્રુવીકરણને દૃઢ બનાવવાનો નહીં, પણ ફરી એક વાર બિનઝનૂની, ‘મિશ્ર’, સામાજિક રીતે મધ્યમમાર્ગી ઓળખ પાછી મેળવવાનો અને તેને દૃઢ બનાવવાનો છે. ચોતરફ ફુંકાયેલા ઓળખના ધ્રુવીકરણના વાવાઝોડામાં આપણે કોઈ એક પક્ષ સાથે છેડાછેડી બાંધી ન બેસીએ, તેના માનદ્ પ્રવક્તા બની ન બેસીએ, તેના મુગ્ધ અને એટલે જ આક્રમક બચાવકાર ન બની જઈએ, આપણે રોજિંદા જીવનમાં નરેન્દ્ર મોદી કે રાહુલ ગાંધી સાથે રહેવાનું નથી, એ યાદ રાખીએ.

સાદી વાત આટલી છેઃ માણસાઈ કરતાં વાદ મોટો છે, એવું તમે માનતા હો તો તમે ‘વાદી’ હો--ડાબેરી કે જમણેરી અંતિમવાદી હો-- એવી શક્યતા પૂરેપૂરી છે.

અને બધા વાદની ઉપર માણસાઈ, માનવીય પ્રેમ-હૂંફ અને સહઅસ્તિત્ત્વ એવું તમે માનતા હો તો તમે મધ્યમમાર્ગી, ‘નૉર્મલ’ના અર્થમાં સામાન્ય માણસ છો. અંતિમવાદી નથી. એવા હોવા બદલ તમને અભિનંદન.

નોંધઃ વાદ-વિચારધારા વિશે અગાઉના બે લેખની લિન્ક
લેખ ૧
લેખ ૨

Share