Thursday, October 25, 2012
દાંડીકૂચઃ ટીવી સ્ટુડિયોમાં ચર્ચા
બોરકૂવામાં પડી ગયેલા બાળકથી માંડીને છાપરે ચઢી ગયેલી બિલાડી સુધીના દરેક વિષયને રાષ્ટ્રિય મહત્ત્વનો બનાવી દેતી ટીવી ચેનલો કેટલી કમનસીબ ગણાય? તેમને ભારતની આઝાદની ચળવળ જેવી વર્ષો સુધી ચાલનારી ઘટનાનું કવરેજ કરવા ન મળ્યું.
ચેનલો માટે અફસોસની વાત એ નથી કે તે પ્રજાને તરત સમાચાર આપી ન શક્યાં. ખેદ એ વાતનો છે કે આટલો મસ્ત છતાં આટલા લાંબા ચાલે એવા વિષયમાં કેટલી બધી જાહેરખબરો ઉઘરાવી શકાઇ હોત? કેવા અવનવા કાર્યક્રમો બનાવી શકાયા હોત? દાંડીકૂચની આગળઆગળ કૂચયાત્રીઓ કરતાં વધારે સંખ્યામાં માઇકનો દાંડો લઇને દોડતા ટીવી પત્રકારો કેમેરા સામે જોઇને હાંફતા હાંફતા, કાલે રાત્રે ગાંધીજી શું જમ્યા, તેમની બકરીનું શું થશે, મીઠા પર આટલો વેરો હોય ત્યારે ચણીબોર પર મીઠું નાખવું એ રાષ્ટ્રદ્રોહ કહેવાય કે કેમ, આગલા સ્ટેશને કેવી સ્થિતિ છે, દાંડીમાં સરકારી બંદોબસ્ત કેવો છે વગેરે વિગતો આપતા હોત અને સ્ટુડિયોસુંદરીઓ વચ્ચે વચ્ચે પાઉચ સાઇઝનું સ્મિત કરીને કહેતી હોત કે ‘અબ હમેં છોટેસે બ્રેક કે લિયે રૂકના પડેગા. લેકિન જલ્દી લૌટતેં હૈં.’ અને બ્રેકમાં વાઇસરોયે મૂકાવેલી દાંડીકૂચથી દૂર રહેવાની જાહેરખબરો પ્રસારિત થતી હોત.
સમયનું ચક્કર ઉલટું ફેરવી શકાતું નથી. પરંતુ ઇતિહાસ ‘લાઇવ’ બતાવવાનો મોકો ચૂકી ગયેલી ચેનલો ઐતિહાસિક ઘટનાઓ પરની સ્ટુડિયો-ચર્ચાઓ યોજીને, તેમને તો લાઇવ બતાવી શકે કે નહીં? વચ્ચે વચ્ચે જૂનાં ફૂટેજ સાથે ચર્ચકો એવી રીતે જ સ્ટુડિયોમાં મંડ્યા હોય, જાણે અત્યારે દાંડીકૂચ થઇ રહી છે અને તેમની ચર્ચા પર દાંડીકૂચના ભવિષ્યનો આધાર છે..
એવી એક નમૂનારૂપ કાલ્પનિક સ્ટુડિયો-ચર્ચાની ઝલક.
સ્ટુડિયોમાં બેકડ્રોપ તરીકે હાથમાં લાકડી સાથે ગાંધીજીની મોટી તસવીર મૂકેલી છે, જે ઘ્યાનથી જોતાં બેન કિંગ્સ્લેની હોવાનું જણાય છે. ભગવાનની છબીને ધરાવાતા પ્રસાદની જેમ, ગાંધીજીની તસવીર સામે મીઠાના ગાંગડાની ઢગલી કરવામાં આવી છે. તેનો એક અર્થ એવો પણ કાઢી શકાય કે ગાંધીજીના સિદ્ધાંતોની કિંમત હવે બસ મીઠાના ગાંગડાની ઢગલી જેટલી જ છે. સ્ટુડિયોની આંતરિક સાજસજ્જામાં છૂટથી ખાદીનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. એન્કર પોતે ખાદીનું જાકિટ પહેરીને બેઠા છે. ગાંધીનું ચિત્ર ધરાવતી મોં બ્લાં બ્રાન્ડની મોંઘીદાટ પેન તેમના હાથમાં રમે છે. એક ખૂણે ચરખાનું ચિત્ર મૂકવામાં આવ્યું છે. કારણ કે સંગીતના કાર્યક્રમોમાં વાપરવા માટેનાં જૂનાં ગ્રામોફોન ચોરબજારમાંથી મળી જાય છે, પણ જૂના ચરખા એટલી સહેલાઇથી મળતા નથી.
એક એન્કર અને ત્રણ નિષ્ણાતો ચર્ચા શરૂ કરે છે. (ટીવી સ્ટુડિયોમાં એન્કરની સાથે જે બેસે તેના માટે ‘નિષ્ણાત’ શબ્દ વાપવાનો રિવાજ છે. તેને શબ્દાર્થમાં લઇને દુઃખી થવું નહીં. )
એન્કરઃ મિસ્ટર મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી - આપણા રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજી વિશે કોણ નથી જાણતું?
(તરત એક ‘નિષ્ણાત’ હાથ ઊંચો કરે છે.)
એન્કરઃ સર, આઇ ડોન્ટ મીન ઇટ. હું તો દર્શકોને ગાંધીજી કેટલા મહાન છે એ દર્શાવવા માટે જ કહેતો હતો. (દર્શકો તરફ જોઇને) જેમણે હાથ ઊંચો કર્યો એ નિષ્ણાતનો આજની ચર્ચામાં મુખ્ય રોલ છે. તેમણે ગાંધીજીનું નામ સાંભળ્યું જ નથી, એટલે તે કોઇ પણ પ્રકારના પૂર્વગ્રહ કે અહોભાવ વિના ચર્ચામાં ભાગ લઇ શકશે અને આપણને વેલ્યુએબલ ઇનપુટ્સ આપ શકશે.
ઓલ રાઇટ. તો ગાંધીજી વિશે સૌ જાણે છે. તેમણે અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમથી સમવ્હેર ઇન સાઉથ ગુજરાત-દાંડી સુધી માર્ચ કરી હતી. એટલે તે દાંડીમાર્ચ કહેવાય છે. આ બાબતે તમે શું કહેશો, પ્રોફેસર?
નિષ્ણાત ૧: વેલ, હું પ્રોફેસર છું. મને સૌથી પહેલો વિચાર તો એ જ આવે કે આ યાત્રાનાં ટીએ-ડીએ બિલનું શું થયું હશે?
એન્કરઃ ગુડ જોક, સર..પણ દાંડીમાં શું છે? કેમ ગાંધીજી દાંડી ગયા?
નિ.૧: ગુડ ક્વેશ્ચન. વેરી ગુડ ક્વેશ્ચન. વેરી વેલીડ ક્વેશ્ચન. દાંડીમાં દરિયો છે. અરેબિયન સી, યુ સી!
નિ.૩: વીચ સી?
નિ.૧: અરેબિયન.
નિ.૩ : આઇ સી. તો દાંડીમાર્ચ અરેબિયન નાઇટ્સની કથા છે એમ ને? મેં અરેબિયન નાઇટ્સ વાંચી છે, પણ આ મને ખબર જ નહીં.
નિ.૨: આ તો દેશના ઇતિહાસ સાથે ચેડાં કરવાંનો પ્રયાસ છે.
નિ.૧: કેમ, એ ઇજારો ફક્ત તમારો જ છે?
એન્કરઃ આપણી ચર્ચા શરૂઆતથી જ બહુ લાઇવલી બની ગઇ છે, પણ હજુ ઘણી વાતો બાકી છે. ગાંધીજી તેમના ફોલોઅર્સ સાથે દાંડી સુધી ચાલતા ગયા. તેના કારણે બ્રિટિશર્સની એટલી બદનામી થઇ કે..
નિ.૩: નેચરલી. બ્રિટિશ સરકારે ટ્રાન્સપોર્ટની સરસ સગવડો ઊભી કરી હતી. છતાં, મિસ્ટર ગાંધી ચાલતા જાય એટલે બ્રિટિશર્સ માટે ચેલેન્જિંગ તો કહેવાય. વેરી ગુડ આઇડિયા, મિસ્ટર ગાંધી.
નિ.૧: પણ મને ખ્યાલ છે ત્યાં સુધી પ્રોબ્લેમ તો મીઠાનો હતો.
નિ.૨: ખરી વાત છે. એ બહુ મોટો પ્રોબ્લેમ હોય છે. એક વાર વાઇફે મીઠું મંગાવ્યું ત્યારે બાજુની દુકાનમાં ન મળ્યું. પછી હું છેક બજાર સુધી ચાલતો મીઠું લેવા ગયો હતો. ઇટ રીક્વાયર ગટ્સ...કોઇ પૂછે તો તમે શું એમ કહો કે વાઇફે મીઠું લેવા મોકલ્યો છે?
એન્કરઃ પણ ગાંધીજીને કસ્તૂરબાએ દાંડી મીઠું લેવા નહોતા મોકલ્યા. એ સરકારના ઓર્ડર્સનો ભંગ કરીને મીઠું બનાવવા દાંડી ગયા હતા. સરકાર મીઠા પર બહુ ટેક્સ લેતી હતી.
નિ.૩: હં..તો ગાંધીઅન સ્ટાઇલમાં પેટ્રોલના ભાવવધારાનો વિરોધ કરવા માટે આપણે તેલના કૂવા સુધી ચાલતા જવું પડે અને ત્યાં જઇને તેલ બનાવવું પડે...
નિ.૨: અને લોકો પૂછે કે ‘ક્યાં જાવ છો?’ તો કહેવું પડે ‘તેલ લેવા.’
નિ.૧: ગાંધીજીએ દાંડી જઇને દરિયાકિનારે મીઠું પકવ્યું એ તો ઠીક, એનું ઓક્શન પણ કર્યું હતું.
નિ.૩: આઇ સી...ગાંધી પોતે જ દરેક વસ્તુનું ઓક્શન કરતા હોય, તો પછી અત્યારે એમની ચીજોનું ઓક્શન થાય એમાં આટલો વિરોધ કેમ થાય છે? આઇ જસ્ટ કાન્ટ અન્ડરસ્ટેન્ડ.
એન્કરઃ સવાલ એ છે કે ગાંધીજીનું મીઠું બનાવવા-વેચવાનું સ્ટેપ અને બ્રિટિશર્સે તેમની ધરપકડ કરી એ સ્ટેપ કેટલાં વેલીડ કહેવાય?
નિ.૩: મિસ્ટર ગાંધી જેવો માણસ આટલું બઘું ચાલીને જાય તો લૉ એન્ડ ઓર્ડરના કેટલા પ્રોબ્લેમ થાય? હું હોઉં તો એમના બાસમતી આશ્રમમાં જોઇએ એટલું મીઠું ખડકી દઉં.
નિ.૧: બાસમતી નહીં, સાબરમતી આશ્રમ.
નિ.૩: વન એન્ડ ધ સેમ, મેન. મીઠાની વાત ચાલતી હોય ત્યારે આશ્રમના નામનું કશું મહત્ત્વ નથી. પણ તમારી લોકોની આ જ તકલીફ છે. હંમેશાં ઇરરેલેવન્ટ ડીટેઇલ્સમાંથી ઊંચા આવતા નથી.
એન્કરઃ ઓકે, અહીં આપણે એક બ્રેક લેવો પડશે. પાછા આવ્યા પછી હું પ્રોફેસરને રિક્વેસ્ટ કરીશ કે તે મીઠાના કેમિકલ સ્ટ્રક્ચર વિશે અને ગાંધીજીની બ્લડ પ્રેશરની બીમારી વિશે થોડી વાત કરે.
(એ સાથે જ કમર્શિયલ બ્રેક પડે છે અને આયોડાઇઝ્ડ મીઠાની જાહેરાત વાગવા માંડે છે.)
ચેનલો માટે અફસોસની વાત એ નથી કે તે પ્રજાને તરત સમાચાર આપી ન શક્યાં. ખેદ એ વાતનો છે કે આટલો મસ્ત છતાં આટલા લાંબા ચાલે એવા વિષયમાં કેટલી બધી જાહેરખબરો ઉઘરાવી શકાઇ હોત? કેવા અવનવા કાર્યક્રમો બનાવી શકાયા હોત? દાંડીકૂચની આગળઆગળ કૂચયાત્રીઓ કરતાં વધારે સંખ્યામાં માઇકનો દાંડો લઇને દોડતા ટીવી પત્રકારો કેમેરા સામે જોઇને હાંફતા હાંફતા, કાલે રાત્રે ગાંધીજી શું જમ્યા, તેમની બકરીનું શું થશે, મીઠા પર આટલો વેરો હોય ત્યારે ચણીબોર પર મીઠું નાખવું એ રાષ્ટ્રદ્રોહ કહેવાય કે કેમ, આગલા સ્ટેશને કેવી સ્થિતિ છે, દાંડીમાં સરકારી બંદોબસ્ત કેવો છે વગેરે વિગતો આપતા હોત અને સ્ટુડિયોસુંદરીઓ વચ્ચે વચ્ચે પાઉચ સાઇઝનું સ્મિત કરીને કહેતી હોત કે ‘અબ હમેં છોટેસે બ્રેક કે લિયે રૂકના પડેગા. લેકિન જલ્દી લૌટતેં હૈં.’ અને બ્રેકમાં વાઇસરોયે મૂકાવેલી દાંડીકૂચથી દૂર રહેવાની જાહેરખબરો પ્રસારિત થતી હોત.
સમયનું ચક્કર ઉલટું ફેરવી શકાતું નથી. પરંતુ ઇતિહાસ ‘લાઇવ’ બતાવવાનો મોકો ચૂકી ગયેલી ચેનલો ઐતિહાસિક ઘટનાઓ પરની સ્ટુડિયો-ચર્ચાઓ યોજીને, તેમને તો લાઇવ બતાવી શકે કે નહીં? વચ્ચે વચ્ચે જૂનાં ફૂટેજ સાથે ચર્ચકો એવી રીતે જ સ્ટુડિયોમાં મંડ્યા હોય, જાણે અત્યારે દાંડીકૂચ થઇ રહી છે અને તેમની ચર્ચા પર દાંડીકૂચના ભવિષ્યનો આધાર છે..
એવી એક નમૂનારૂપ કાલ્પનિક સ્ટુડિયો-ચર્ચાની ઝલક.
***
સ્ટુડિયોમાં બેકડ્રોપ તરીકે હાથમાં લાકડી સાથે ગાંધીજીની મોટી તસવીર મૂકેલી છે, જે ઘ્યાનથી જોતાં બેન કિંગ્સ્લેની હોવાનું જણાય છે. ભગવાનની છબીને ધરાવાતા પ્રસાદની જેમ, ગાંધીજીની તસવીર સામે મીઠાના ગાંગડાની ઢગલી કરવામાં આવી છે. તેનો એક અર્થ એવો પણ કાઢી શકાય કે ગાંધીજીના સિદ્ધાંતોની કિંમત હવે બસ મીઠાના ગાંગડાની ઢગલી જેટલી જ છે. સ્ટુડિયોની આંતરિક સાજસજ્જામાં છૂટથી ખાદીનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. એન્કર પોતે ખાદીનું જાકિટ પહેરીને બેઠા છે. ગાંધીનું ચિત્ર ધરાવતી મોં બ્લાં બ્રાન્ડની મોંઘીદાટ પેન તેમના હાથમાં રમે છે. એક ખૂણે ચરખાનું ચિત્ર મૂકવામાં આવ્યું છે. કારણ કે સંગીતના કાર્યક્રમોમાં વાપરવા માટેનાં જૂનાં ગ્રામોફોન ચોરબજારમાંથી મળી જાય છે, પણ જૂના ચરખા એટલી સહેલાઇથી મળતા નથી.
એક એન્કર અને ત્રણ નિષ્ણાતો ચર્ચા શરૂ કરે છે. (ટીવી સ્ટુડિયોમાં એન્કરની સાથે જે બેસે તેના માટે ‘નિષ્ણાત’ શબ્દ વાપવાનો રિવાજ છે. તેને શબ્દાર્થમાં લઇને દુઃખી થવું નહીં. )
એન્કરઃ મિસ્ટર મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી - આપણા રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજી વિશે કોણ નથી જાણતું?
(તરત એક ‘નિષ્ણાત’ હાથ ઊંચો કરે છે.)
એન્કરઃ સર, આઇ ડોન્ટ મીન ઇટ. હું તો દર્શકોને ગાંધીજી કેટલા મહાન છે એ દર્શાવવા માટે જ કહેતો હતો. (દર્શકો તરફ જોઇને) જેમણે હાથ ઊંચો કર્યો એ નિષ્ણાતનો આજની ચર્ચામાં મુખ્ય રોલ છે. તેમણે ગાંધીજીનું નામ સાંભળ્યું જ નથી, એટલે તે કોઇ પણ પ્રકારના પૂર્વગ્રહ કે અહોભાવ વિના ચર્ચામાં ભાગ લઇ શકશે અને આપણને વેલ્યુએબલ ઇનપુટ્સ આપ શકશે.
ઓલ રાઇટ. તો ગાંધીજી વિશે સૌ જાણે છે. તેમણે અમદાવાદના સાબરમતી આશ્રમથી સમવ્હેર ઇન સાઉથ ગુજરાત-દાંડી સુધી માર્ચ કરી હતી. એટલે તે દાંડીમાર્ચ કહેવાય છે. આ બાબતે તમે શું કહેશો, પ્રોફેસર?
નિષ્ણાત ૧: વેલ, હું પ્રોફેસર છું. મને સૌથી પહેલો વિચાર તો એ જ આવે કે આ યાત્રાનાં ટીએ-ડીએ બિલનું શું થયું હશે?
એન્કરઃ ગુડ જોક, સર..પણ દાંડીમાં શું છે? કેમ ગાંધીજી દાંડી ગયા?
નિ.૧: ગુડ ક્વેશ્ચન. વેરી ગુડ ક્વેશ્ચન. વેરી વેલીડ ક્વેશ્ચન. દાંડીમાં દરિયો છે. અરેબિયન સી, યુ સી!
નિ.૩: વીચ સી?
નિ.૧: અરેબિયન.
નિ.૩ : આઇ સી. તો દાંડીમાર્ચ અરેબિયન નાઇટ્સની કથા છે એમ ને? મેં અરેબિયન નાઇટ્સ વાંચી છે, પણ આ મને ખબર જ નહીં.
નિ.૨: આ તો દેશના ઇતિહાસ સાથે ચેડાં કરવાંનો પ્રયાસ છે.
નિ.૧: કેમ, એ ઇજારો ફક્ત તમારો જ છે?
એન્કરઃ આપણી ચર્ચા શરૂઆતથી જ બહુ લાઇવલી બની ગઇ છે, પણ હજુ ઘણી વાતો બાકી છે. ગાંધીજી તેમના ફોલોઅર્સ સાથે દાંડી સુધી ચાલતા ગયા. તેના કારણે બ્રિટિશર્સની એટલી બદનામી થઇ કે..
નિ.૩: નેચરલી. બ્રિટિશ સરકારે ટ્રાન્સપોર્ટની સરસ સગવડો ઊભી કરી હતી. છતાં, મિસ્ટર ગાંધી ચાલતા જાય એટલે બ્રિટિશર્સ માટે ચેલેન્જિંગ તો કહેવાય. વેરી ગુડ આઇડિયા, મિસ્ટર ગાંધી.
નિ.૧: પણ મને ખ્યાલ છે ત્યાં સુધી પ્રોબ્લેમ તો મીઠાનો હતો.
નિ.૨: ખરી વાત છે. એ બહુ મોટો પ્રોબ્લેમ હોય છે. એક વાર વાઇફે મીઠું મંગાવ્યું ત્યારે બાજુની દુકાનમાં ન મળ્યું. પછી હું છેક બજાર સુધી ચાલતો મીઠું લેવા ગયો હતો. ઇટ રીક્વાયર ગટ્સ...કોઇ પૂછે તો તમે શું એમ કહો કે વાઇફે મીઠું લેવા મોકલ્યો છે?
એન્કરઃ પણ ગાંધીજીને કસ્તૂરબાએ દાંડી મીઠું લેવા નહોતા મોકલ્યા. એ સરકારના ઓર્ડર્સનો ભંગ કરીને મીઠું બનાવવા દાંડી ગયા હતા. સરકાર મીઠા પર બહુ ટેક્સ લેતી હતી.
નિ.૩: હં..તો ગાંધીઅન સ્ટાઇલમાં પેટ્રોલના ભાવવધારાનો વિરોધ કરવા માટે આપણે તેલના કૂવા સુધી ચાલતા જવું પડે અને ત્યાં જઇને તેલ બનાવવું પડે...
નિ.૨: અને લોકો પૂછે કે ‘ક્યાં જાવ છો?’ તો કહેવું પડે ‘તેલ લેવા.’
નિ.૧: ગાંધીજીએ દાંડી જઇને દરિયાકિનારે મીઠું પકવ્યું એ તો ઠીક, એનું ઓક્શન પણ કર્યું હતું.
નિ.૩: આઇ સી...ગાંધી પોતે જ દરેક વસ્તુનું ઓક્શન કરતા હોય, તો પછી અત્યારે એમની ચીજોનું ઓક્શન થાય એમાં આટલો વિરોધ કેમ થાય છે? આઇ જસ્ટ કાન્ટ અન્ડરસ્ટેન્ડ.
એન્કરઃ સવાલ એ છે કે ગાંધીજીનું મીઠું બનાવવા-વેચવાનું સ્ટેપ અને બ્રિટિશર્સે તેમની ધરપકડ કરી એ સ્ટેપ કેટલાં વેલીડ કહેવાય?
નિ.૩: મિસ્ટર ગાંધી જેવો માણસ આટલું બઘું ચાલીને જાય તો લૉ એન્ડ ઓર્ડરના કેટલા પ્રોબ્લેમ થાય? હું હોઉં તો એમના બાસમતી આશ્રમમાં જોઇએ એટલું મીઠું ખડકી દઉં.
નિ.૧: બાસમતી નહીં, સાબરમતી આશ્રમ.
નિ.૩: વન એન્ડ ધ સેમ, મેન. મીઠાની વાત ચાલતી હોય ત્યારે આશ્રમના નામનું કશું મહત્ત્વ નથી. પણ તમારી લોકોની આ જ તકલીફ છે. હંમેશાં ઇરરેલેવન્ટ ડીટેઇલ્સમાંથી ઊંચા આવતા નથી.
એન્કરઃ ઓકે, અહીં આપણે એક બ્રેક લેવો પડશે. પાછા આવ્યા પછી હું પ્રોફેસરને રિક્વેસ્ટ કરીશ કે તે મીઠાના કેમિકલ સ્ટ્રક્ચર વિશે અને ગાંધીજીની બ્લડ પ્રેશરની બીમારી વિશે થોડી વાત કરે.
(એ સાથે જ કમર્શિયલ બ્રેક પડે છે અને આયોડાઇઝ્ડ મીઠાની જાહેરાત વાગવા માંડે છે.)
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
Ha. Ha.. saheb, kalpanik episode adhuro rahyo.. break pachhini vat tamara break pachhi lakhjo...
ReplyDeleteसुन्दर काल्पनिक संवाद।
ReplyDeleteઆ લેખ મારા એક મિત્ર મોહનદાસ ગાંધીને ફોરવર્ડ કરી દીધો છે. હું ધારૂં છું કે એ 'લાઇક' પર ક્લિક કરશે. (છે ને લાઇકનું બટન?) હવે એણે કૉમેન્ટ લખવાનું મૂકી દીધું છે. એટલે 'લાઇક'થી સંતોષ કરી લેજો!
ReplyDelete