gujarati world

Share

Share

Share

જૂના વખતની કહેવત હતી કે સત્ય મોજાં પહેરવા રહે ત્યાં સુધીમાં જૂઠાણું પૃથ્વીના દસ ચકરાવા લગાવી દે છે. સમય પ્રમાણે કહેવતમાં પણ ફેરફાર કરવો પડે : સરકારી રાહે જાહેર થયેલી એક યોજનાના અમલનું ઠેકાણું પડે, તે પહેલાં સરકાર બીજી દસ મહત્ત્વાકાંક્ષી (તેનું ‘ગુજરાતી’ : અવાસ્તવિક) યોજનાઓ જાહેર કરી પાડે છે. ગયા સપ્તાહે વડાપ્રધાને તેમની જાહેરાત-કારકિર્દીની વઘુ એક યોજના જાહેર કરી. યોજનાઓ અને કાર્યક્રમો જાહેર કરવામાં તેમનો ઉત્સાહ ભારે છે. વાસ્તવિકતાની કે પાલનની ચિંતા નથી કરવાની, તે એક કારણ હોઇ શકે. પણ એ જુદી વાત છે. કારણ કે ‘લખાણું તે વંચાણું’ની જેમ, સરકારી જાહેરખબરોમાં ‘બોલાણું તે સંભળાણું’નો નિયમ લાગે છે. રૂપિયા અમલના નહીં, આક્રમક માર્કેટિંગના હોય છે. ખાનગી કંપનીઓ ‘ટૂથપેસ્ટમાં નમક છે’ પ્રકારની જાહેરખબરો પાછળ લાખો રૂપિયા ખર્ચીને લોકોને ચગડોળે ચડાવી શકતી હોય, તો સર્વસત્તાધીશ સરકાર વધારે ભવ્ય અને વધારે લૉલીપૉપી હેતુઓ માટે એ જ કામ ન કરી શકે?

વડાપ્રધાનની કલ્પનાશકિત આ જ રીતે કામ કરતી રહે, તો ભવિષ્યમાં કેવી યોજનાઓ અને જાહેરાતો આવી શકે?


શ્યામજી કૃષ્ણવર્મા વૈશ્વિક બેરોજગારીનિવારણ યોજના

વડાપ્રધાનને ઓળખતા સૌ જાણે છે કે તેમની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓને હવે ભારતનું ફલક નાનું પડે છે. તેમના ટીકાકારો કહે છે કે તે વિશ્વસ્તરની સમસ્યાઓ ઊભી કરે શકે છે. એ દાવો ચર્ચાસ્પદ હોવા છતાં, એટલું નક્કી છે કે અમેરિકાના પ્રમુખને નામથી (‘બરાક’ કહીને) બોલાવનાર વડાપ્રધાન વૈશ્વિક બેરોજગારી દૂર કરવાનો દાવો કરી શકે. એમ કરવા માટે જરૂરી ‘હિંમત’ તેમનામાં છે. સ‘હું ભારતની બેરોજગારી દૂર કરીને બેસી રહેવાનો નથી.

હું આખા વિશ્વની બેરોજગારી દૂર કરીને જ જંપીશ.’ એવો નિર્ધાર વડાપ્રધાન પહેલા નૉરતે, માતાજીની ઉપાસના કર્યા પછી વ્યક્ત કરે તો ચોંકવું નહીં. તે કહી શકે છે,‘એક વાર મને વિશ્વનો વડાપ્રધાન બનાવી દો--હસવાની જરૂર નથી. હું ભારતનો વડાપ્રધાન બનવાની વાત કરતો હતો ત્યારે પણ તમે આમ જ હસતા હતા--હા, તો મારા માટે ખાસ વિશ્વના વડાપ્રધાનની પોસ્ટ ઊભી કરો, અમિતભાઇ (શાહ)ને યુનોના સૅક્રેટરી જનરલ બનાવી દો અને મૅડિસન સ્કૅવરમાં મારું લાઇવ પર્ફોર્મન્સ જોઇને ધન્ય થયેલા એકાદ જણને અમેરિકાનો પ્રમુખ બનાવી દો. પછી જુઓ, હું દુનિયાભરના બેરોજગારોને રોજગારી અપાવું છું કે નહીં. જો પૃથ્વી પર તેમની નોકરીઓનું ઠેકાણું નહીં પડે, તો છેવટે મંગળ પર ને ત્યાં નહીં પડે, તો હવે પ્લુટો પણ આપણી પહોંચમાં આવી ગયો છે, ત્યાં...અને એ લોકો પ્લુટો પર પહોંચશે, ત્યાં સુધીમાં હું વિશ્વનો નહીં, બ્રહ્માંડનો વડાપ્રધાન બની ગયો હોઇશ.’

તા.ક. કૉંગ્રેસના એક જૂથે વડાપ્રધાનને બિનસત્તાવાર વિનંતી કરી હતી કે આ યોજના સાથે રાહુલ ગાંધીનું નામ જોડવામાં આવે. પરંતુ તેમની વિનંતીનો સ્વીકાર થયો જણાતો નથી.

જયલલિતા નારી-સશક્તિકરણ યોજના

જયલલિતા સાથે વડાપ્રધાનના સંબંધ મૈત્રીપૂર્ણ છે કે નહીં, તેનો આધાર વડાપ્રધાનની સગવડ કે જરૂરિયાત પર હોય છે. એક સમયે શરદ પવાર સાથે હાથ ન મિલાવવા બદલ નરેન્દ્ર મોદીનાં વખાણ કરતા ભક્તજનોને જયલલિતા સાથે હસી હસીને ફોટા પડાવતા મોદી વિશે કશું કહેવાનું ન હતું. (અલબત્ત, એમાં નરેન્દ્ર મોદીનો શો વાંક? અને ખરું પૂછો તો ભક્તોનો પણ શો વાંક? સૌ પોતપોતાનું કામ કરતા હતા.) ભવિષ્યમાં તક ઊભી થાય અને જયલલિતાના ટેકાની જરૂર પડે, ત્યારે જયલલિતા દક્ષિણ ભારતની ભવ્ય પરંપરા પ્રમાણે, પોતાની પાછળ પોતાના નામની યોજના થાય ત્યાં સુધી રાહ જુએ એવાં નથી. વડાપ્રધાન ગમે તેટલા આગ્રહપૂર્વક સુષ્મા સ્વરાજનું, વસુંધરારાજે સિંધીયાનું કે સ્મૃતિ ઇરાનીનું નામ આગળ ધરે, જયલલિતા ન માને તે બિલકુલ બનવાજોગ છે. એવું થાય તો પછી તેમના નામની યોજના જાહેર કરવી પડે. તેમાં વડાપ્રધાનથી એટલું થાય કે એ યોજનાની પેટાયોજનાઓને વસુંધરારાજે, સ્મૃતિ ઇરાની કે સુષ્મા જેવી પ્રતાપી ભાજપી મહિલાઓનાં નામ સાથે જોડી શકે.

‘કાઉ બેલ્ટ’ ગણાતા ઉત્તર ભારતમાં મહિલાઓ અત્યાર લગી મહદ્‌ અંશે આર્થિક કૌભાંડોનાં શીખરો સર કરી શકી ન હતી. સૂચિત યોજનાથી એ મહેણું ભાંગશે. આ યોજના બિનધાસ્ત રીતે નાણાંકીય કે અન્ય ગોટાળા કરવાની રાષ્ટ્રિય પ્રવૃત્તિને પ્રોત્સાહન પૂરું પાડશે અને એ ક્ષેત્રે પાછળ રહી ગયેલી મહિલાઓને પુરૂષસમોવડી બનાવવાની દિશામાં પ્રયાસ કરશે.

લલિત મોદી પ્રવાસન યોજના

વિદેશોને ભારત સાથે જોડવા આતુર વડાપ્રધાન લલિત મોદી પ્રકરણ પછી ‘આફતને અવસરમાં પલટી નાખવાની’ તેમની જૂની પદ્ધતિ પ્રમાણે, યુરોપના કેટલાક દેશો સાથે પ્રવાસનને લગતા એમઓયુ કરી શકે છે. તેમાં લલિત મોદીએ પોતાના ટિ્‌વટર અકાઉન્ટ પર યુરોપનાં જે સ્થળોની તસવીરો મૂકી હતી, એ તમામ સ્થળો આવરી લેવાય, એ સ્થળોએ ખિચડી-કઢી સહિતનું ઉત્તમ ગુજરાતી ભોજન આપે એવાં હૉટેલ-રેસ્તોરાં ખુલે અને ભોજનસામગ્રીના ‘નો-હાઉ’ (જાણકારી) માટે યુરોપની કંપનીઓ તેમના માણસોને તાલીમ માટે ગુજરાતમાં- ભારતમાં મોકલી આપે, એવું ગોઠવી શકાય. લલિત મોદી પ્રકરણથી દેશને થયેલું સંભવિત આર્થિક નુકસાન આ રીતે સરભર થઇ શકશે અને વિદેશોમાં ભારતીય સંસ્કૃતિના ઝંડા ફરકશે એ નફામાં.

આંતરરાષ્ટ્રિય મૌન દિવસ

દિલ્હીમાં ચાઇનીઝ ચટાઇઓ પર દબદબાભેર ઉજવાયેલા આંતરરાષ્ટ્રિય યોગ દિવસની ભવ્ય સફળતા પછી વડાપ્રધાન બીજી ભારતીય બાબતોના આંતરરાષ્ટ્રિયકરણ માટે પ્રેરાઇ શકે છે. વડાપ્રધાન બન્યા પછીનો તેમનો રેકોર્ડ જોતાં હવે પછી તે મૌનને ભારતીય સંસ્કૃતિના સર્વોત્તમ પ્રતિક તરીકે પ્રસ્થાપિત કરે અને પોતે વડાપ્રધાન બન્યા હતા એ દિવસને ‘આંતરરાષ્ટ્રિય મૌન દિવસ’ તરીકે ઉજવવાનો પ્રસ્તાવ મૂકે, એ શક્ય છે. આવું થાય તો વિરોધપક્ષો પણ તેમના પ્રસ્તાવને વધાવી લેશે.

જેવી રીતે ગાંધીજીને સ્વચ્છતાના સગવડીયા ખાતે ખતવી દેવાયા, એવી રીતે મૌનના મામલે પણ ગાંધીજીના ખભે અહિંસક બંદૂક ફોડવામાં આવશે. મુગ્ધ કે ભોળા જનો મૌન કેટલી મહાન બાબત છે, તે વિશે બોલબોલ કરીને કકળાટ મચાવી મૂકશે. આત્મખોજ માટેના મૌન અને આત્મવંચના કે આત્મરક્ષા માટેના મૌન વચ્ચેનો ફરક તે રાબેતા મુજબ, સહેલાઇથી ભૂલાવી દેશે.

યોગદિવસ અને મૌનદિવસનો મહિમા વિશ્વભરમાં પ્રસાર્યા પછી ભારતના વૈશ્વિક જયજયકાર માટેના દરવાજા ખુલી જશે. આંતરરાષ્ટ્રિય વાયદાદિવસથી માંડીને આંતરરાષ્ટ્રિય એન્કાઉન્ટરદિવસ જેવા અનેક નવા દિવસો ભારતે આઘુનિક વિશ્વને આપેલી ભેટ ગણાશે.  વિશ્વ કટોકટીદિવસ ઉજવવા અંગે વડાપ્રધાન ઉત્સાહી તો હશે, પણ કોઇ તેમાં વર્તમાનકાળનો સંદર્ભ ન સમજે એટલા ખાતર, એ વિચાર તે ‘ભવિષ્યમાં ફરી ક્યારેક’ પર મુલત્વી રાખી શકે છે. 

Share

'કાનુડો શું જાણે મારી પ્રીત'...આ મીરાભજન બાળપણમાં ઘરની સાવ નજીક અને મસ્જિદને અડીને આવેલા લક્ષ્મીનારાયણ મંદિરમાં ગવાતું અનેક વાર સાંભળ્યું હતું. એ દિવસોમાં આઠ વાગ્યે રાત પડી જતી. ઘરમાં મોટે ભાગે પીળા બલ્બનો અજવાસ હોય, જેને લીધે ઝળાંહળાં અજવાળું થવાને બદલે ક્યાંક અંધારું ને ક્યાંક માંદો પ્રકાશ પથરાયાં હોય. જમીને સૌ બેઠાં હોય કે નવેક વાગ્યે સૂઇ પણ ગયા હોય. એ વખતે લક્ષ્મીનારાયણ મંંદિરમાં, (અત્યારના ઘણા ભજનગાયકોની જેમ ગાયકીનો કશો ધખારો રાખ્યા વિના કે માઇકમાં મોઢાં ખોસ્યા વિના,) ભજનિકો એક પછી એક ભજન ઉપાડે. ધીમા ઢાળે શરૂઆત થાય. માઇક વિના રેલાતો અને થોડા અંતરથી આવવાને કારણે વધારે મીઠો લાગતો તેમનો અવાજ ઢોલકના તાલ સાથે કોપીબુક મધુરતા નહીં, પણ કર્ણપ્રિય મીઠાશનું વાતાવરણ પેદા કરે. અંત સુધી પહોંચતાં રંગ જામે. ઢોલકના તાલની સાથે કાંસીજોડાનો સળંગ ખણકાટ ભળે અને છેલ્લે ચરમસીમા પર પહોંચીને ભજન પૂરું થાય, ત્યારે પથારીમાં પડ્યાં પડ્યાં સાંભળનારને પણ તેની ભાવટોચનો અનુભવ થાય.

છતાં, 'કાનુડો શું જાણે મારી પ્રીત' કદી વ્યવસ્થિત રીતે, નજીકથી સાંભળ્યું ન હતું. રાજસ્થાની લોકગાયક મિત્ર સમંદરખાન માંગણીયાર અને તેમના સાથીદારો પહેલી વાર મહેમદાવાદના ઘરે આવ્યા અને તેમણે 'કાનુડો ની જાણે મારી પ્રીત' છેડ્યું, ત્યારે થયું, ઓહોહો, આ તો પેલું ભજન, જે નાનપણમાં અને દૂરથી કેટલી બધી વાર સાંભળ્યું હતું. એ ભજનના શબ્દો પણ એટલા રમતિયાળ છે અને વચ્ચે આવતા સરરરરરરર ને ચરરરરરરર જેવા ધ્વનિસૂચક શબ્દોને લીધે ગાયકોને અને શ્રોતાઓને પણ પોરસ ચડે છે.

પહેલી વાર સમંદરખાન અને સાથીદારો 1995માં મહેમદાવાદ આવ્યા અને આખી રાત ગાયું, ત્યારે વિડીયોની વ્યવસ્થા તો ન હતી. તેનું જેવુંતેવું ઓડિયો રેકોર્ડિંગ કર્યું, પણ બીજી વાર 2013માં તે આવ્યા ત્યારે વિડીયો ઉતારી. વચ્ચેના લાંબા સમયગાળામાં સમંદરખાનની ગાયકી અને તેનું શારીરિક ઉપરાંત વ્યાવસાયિક કદ પણ નીખર્યું હતું. સાથે પૂરી મંડળી પણ હતી. એ રાતે મહેમદાવાદની મહેફિલનો અનુભવ અવિસ્મરણીય બની રહ્યો. (તેના વિશેનો બ્લોગ અને થોડી વિડીયો જોવા માટે અહીં અને અહીં ક્લિક કરો)

એ વખતે પણ સમંદરખાને 'કાનુડો શું જાણે મારી પ્રીત' ગાયું, ત્યારે વધુ એક વાર સૌ ડોલી ઉઠ્યા હતા.તેની ગાયકી ઉપરાંત ખડતાલ (કરતાલ) વગાડવાની કળા-- જે રાજસ્થાની લોકગાયકોની ખાસિયત છે--માણવાલાયક છે.


પરંતુ આજે સવારે ફિલ્મસંશોધક અને પરમ મિત્ર હરીશ રઘુવંશીએ મોકલેલી એક લિન્ક જોઇને રોમાંચનો સુખદ આંચકો લાગ્યો. તેમણે મોકલેલા ગીતના શબ્દો હતા 'શ્યામ ક્યા જાને મ્હારી પ્રીત'. ફિલ્મ 'પ્રેમનગર' (1940), ડી.એન. (દીનાનાથ) મધોકના શબ્દો અને સાવ નવોદિત એવા નૌશાદનું સંગીત.

આ તો જાણે બરાબર, પણ એ ગીત 'કાનુડો ની જાણે મારી પ્રીત'નું હિંદીકરણ હતું અને તેનું પિક્ઝરાઇઝેશન અસલ રાજસ્થાની ગાયકોના સમુહ પર કરાયું હતું. (ભૂલતો ન હોઉં તો ફિલ્મના ડાયરેક્ટર જર્મની-રીટર્ન્ડ મોહન ભવનાની હતા) ભારતમાં લોકકળાઓના દસ્તાવેજીકરણ વિશે ભારે ઉદાસીનતા જોવા મળે છે. પાછલાં વર્ષોમાં એ જરા ફેશનેબલ થઇ. બાકી, પહેલાં ઝવેરચંદ મેઘાણી જેવા થોડા લોકોએ ભારે જહેમત લઇને તેના દસ્તાવેજીકરણનો પ્રયાસ કર્યો. પણ દૃશ્ય સ્વરૂપનું દસ્તાવેજીકરણ તો અતિદુર્લભ. એ સ્થિતિમાં એક હિંદી ફિલ્મના ભાગરૂપે રાજસ્થાની લોકગાયકોની 75 વર્ષ પહેલાંની શૈલી, તેમનું સામુહિક ખડતાલવાદન અને તેની વિવિધ મુદ્રાઓ જોવાં મળ્યાં- અત્યારની સ્ટાઇલ સાથે તેની સરખામણીની તક મળી એનો વિશેષ આનંદ અને હરીશભાઇનો આભાર.



Full Text in Gujarati-
(ઘણાં પાઠાંતરોમાંનું એક)