gujarati world

કાર્યક્રમોમાં ઘણી વાર વાતાવરણ અને તેના તરંગો- વાઇબ્રેશન જેવું પણ કંઇક હોય છે. અમુક કાર્યક્રમોમાં પહેલેથી એવો માહોલ બંધાય જે થાય તે ઉત્તમ થાય અને ઉત્તમ રીતે ન થયું હોય તો પણ એ ઉત્તમ જ જણાઇ આવે. ‘સાગર મુવિટોન’ના કાર્યક્રમમાં પણ એવું જ થયું. 

સાત વાગ્યાના કાર્યક્રમમાં આમીરખાન સવા સાતની આસપાસ આવી પહોંચ્યા ત્યારે આખું વાતાવરણ ‘ચાર્જ’થી છલકાતું હતું. વિઘુ વિનોદ ચોપરા, રાજકુમાર હીરાણી, અનિલ કપુર જેવી ફિલ્મી હસ્તીઓ મોજુદ હોવા છતાં વાતાવરણમાં સંયત ગ્લેમર કરતાં વધારે અનૌપચારિકતા અને આત્મીયતાનાં સ્પંદનો પ્રસરેલાં હતાં. કેમેરા અને ટીવી કેમેરાના ઝુંડને બાદ કરતાં એક નાનકડા, આત્મીય સમારંભનો અહેસાસ થતો હતો. પીવા કરતાં વધારે ફોટો પાડવાનું મન થાય એવા ભેદી રંગોનાં પીણાં ફરતાં હતાં. બીરેન અને સંચાલક યુનુસખાન કાર્યક્રમની રૂપરેખાને છેલ્લો ઘાટ આપી રહ્યા હતા. ચંદ્રશેખર વૈદ્ય ત્યાં જ હતા. દક્ષાબહેન-સુકેતુભાઇનાં પુત્રી રાધિકા દેસાઇ  પણ આવી જતાં હતાં. 

મૂળ કાર્યક્રમ સાવ ટૂંકો હતોઃ યુનુસખાન દ્વારા પ્રારંભ- આમીરખાનનું સ્વાગત- સુકેતુભાઇનું પાંચ-સાત મિનીટનું વક્તવ્ય- બીરેનનું સાત-આઠ મિનીટનું વક્તવ્ય- પુસ્તકનું વિમોચન- આમીરખાનનું વક્તવ્ય અને વાર્તા પૂરી.  કાર્યક્રમના થોડા દિવસ પહેલાંથી યુનુસખાને બીરેનનો સંપર્ક કરીને ‘સાગર મુવિટોન’ વિશેની ઘણી રસપ્રદ જાણકારીઓ મેળવી હતી. કેટલીક તો બીરેને લખીને પણ આપી હતી, જેથી કાર્યક્રમમાં જરૂર મુજબ તેનો ઉપયોગ કરી શકાય. એવી એક ચીજ હતી ‘સાગર મુવિટોન’ની એક ફિલ્મની તસવીર, જેમાં બેઠેલા મુછ્‌છડ ભાઇ ‘મંગલ પાંડે’ના આમીરખાન જેવા જ લાગતા હતા. કમાલ એ હતી કે એ ભાઇનું નામ મહેબૂબખાન હતું, જે આગળ જતાં ભારતીય ફિલ્મઉદ્યોગના ટોચના નિર્દેશક બન્યા. 

આમીરખાને આવીને, ‘સાગર’ની બે ફિલ્મોનાં નાયિકા, ‘ફિલ્મઇન્ડિયા’ખ્યાત બાબુરાવ પટેલનાં પત્ની સુશીલારાણી પટેલને મળીને સ્ટેજ પર ગોઠવાયા પછી ઝીણી નજરે બેકડ્રોપ જોયો. તેમાં સામાન્ય રીતે નીચે ખાલી રાખવામાં આવતી જગ્યામાં અપૂર્વ આશરે કેટલીક તસવીરો મૂકી હતી. આમીરખાને તેના વિશે બીરેનને પૂછપરછ કરી.

 મહેબૂબખાનવાળી તસવીર જોઇને આમીરે બીરેનને કહ્યું, ‘આ તો મારી મંગલ પાંડેની હતી એવી જ છે.’ અને કાર્યક્રમના અંતભાગમાં સ્ટેજ પર આવેલા બીજા ફિલ્મી દોસ્તોને પણ એ તસવીર ‘બોલો, આ કોણ છે?’ના અંદાજમાં બતાવી. 

રાધિકા દેસાઇએ બુકે વડે આમીરખાનનું સ્વાગત કર્યું. ત્યાર પછી દક્ષાબહેને તેમને ‘સાગર’ની જૂની ફિલ્મ ‘કુળવઘુ’ની અસલ બુકલેટ એક ફોલ્ડરમાં આપી. એ ફોલ્ડરની ડિઝાઇન પણ અપૂર્વ આશરે તૈયાર કરી હતી. તેમાં એક તરફ જર્જરિત મૂળ બુકલેટ અને સામેની તરફ તેની કલર સ્કેનિંગ ધરાવતી પ્રિન્ટ હતી. આમીરખાને બહુ ઘ્યાનથી બુકલેટ જોઇ. 

સુકેતુભાઇએ પોતાના ટૂંકા ઉદ્‌બોધનમાં સૌનો આભાર માન્યો અને કહ્યું કે ‘સાગર મુવિટોનને ભાગ્યે જ યાદ કરવામાં આવતું હતું. ફિલ્મોની શતાબ્દિ નિમિત્તે પણ તેનો ઉલ્લેખ ન થયો. અમારી પાસે એક રસ્તો ફરિયાદ કરતા બેસી રહેવાનો હતો અને બીજો આ કામ કરાવવાનો. અમે એવા કોઇ માણસને શોધતા હતા, જે આ કામને પૂરેપૂરો ન્યાય આપી શકે.’ બીરેનને આ કામ ઉત્તમ રીતે પાર પાડ્યું તેનો આનંદ વ્યક્ત કરીને તેમણે સાર્થક પ્રકાશન, અપૂર્વ આશર અને બીજા મિત્રોનો આભાર માન્યો.  

બીરેનના ટૂંકા પ્રવચનમાં કેન્દ્રસ્થાને બે મુદ્દા હતા. 

પહેલો મુદ્દો : આ કામ તેનું એકલાનું નથી, પણ ફિલ્મ ઇતિહાસ સાથે સંકળાયેલી આખી બિરાદરીના પ્રતાપે એ પાર પડ્યું છે. તેમાં ઉપસ્થિત સ્નેહીઓમાં ગુરુ નલિન શાહ, ‘બીતે હુએ દિન’ બ્લોગ ચલાવતા અભ્યાસી જાણકાર શિશિરકૃષ્ણ શર્મા, અરુણકુમાર દેશમુખ ઉપરાંત (‘આવાઝ દે કહાં હૈ’ ફેઇમ) ગાયક-અભિનેતા સુરેન્દ્રના પુત્ર જીતના નામોલ્લેખ વખતે તેમને માનપૂર્વક જગ્યાએથી ઉભા થવાની વિનંતી કરીને તેમના પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા દર્શાવવામાં આવી. ગેરહાજર લોકોમાં રજનીકુમાર પંડ્યા, હરીશ રઘુવંશી, હરમંદિરસિંઘ હમરાઝ, શ્રીલંકાના યુવાન ઇસુરુ, મુંબઇના નયન યાજ્ઞિક જેવા લોકોને ભાવપૂર્વક યાદ કરવામાં આવ્યા. હરીશભાઇની તત્પરતાનું ઉદાહરણ આપતાં બીરેને કહ્યું, ‘મને આ કામ મળશે એવું નક્કી પણ ન હતું ત્યારે હરીશભાઇએ ‘સાગર મુવીટોન’ની ફિલ્મોગ્રાફી તૈયાર કરી દીધી હતી.’

બીજો મુદ્દો : કમિશન્ડ બાયોગ્રાફી (કોઇની વિનંતીથી વ્યાવસાયિક ધોરણે લખી અપાતું જીવનચરિત્ર) અને રીસર્ચ વર્ક (સ્વતંત્રપણે થતું સંશોધનાત્મક આલેખન) - આ બન્ને પ્રકારનાં કામ બીરેન કરે છે. બન્ને વચ્ચેનો તફાવત પણ તે બરાબર સમજે છે. આ કામ મળ્યું ત્યારે કમિશન્ડ બાયોગ્રાફી હતું, પણ એ પૂરું થયું ત્યારે સ્વતંત્ર રીસર્ચ જેવું મજબૂત અને નક્કર બન્યું છે. એ શક્ય બનાવવામાં દેસાઇ પરિવારનો મહત્ત્વનો ફાળો હોવાનું બીરેને જણાવ્યું. કારણ કે તેમણે ‘સારું હોય એ નહીં, પણ સાચું હોય એ’ લખવાની મોકળાશ આપી. કુટુંબમાં ઇતિહાસ તરીકે પ્રચલિત કેટલીક વાતો બીરેનના સંશોધન પછી જુદી નીકળી. તેનો પણ ખુલ્લાશપૂર્વક સ્વીકાર અને સમાવેશ કરવામાં આવ્યો. છેલ્લે બીરેને આમીરખાનને સંબોધીને આભાર માનતાં એટલું જ કહ્યું કે તમે આ પુસ્તક વાંચવામાં જેટલો પણ સમય આપશો, એ તમને વસૂલ લાગશે. 

બે વક્તવ્યોની વચ્ચે યુનુસખાને સાગર મુવિટોન વિશેની રસપ્રદ માહિતી પીરસવાનું ચાલુ રાખ્યું. બીરેને લખી આપેલી વિગતોમાંથી સાગર મુવિટોનના લોગોની વાત યુનુસખાને કાઢી અને (પુસ્તકનો પ્રોજેક્ટ શરૂ થયો તે પહેલાં વિઝિટિંગ કાર્ડ માટે) જૂના લોગોનું નવીનીકરણ કરી આપનાર આર્ટિસ્ટ ફરીદ શેખને પણ યાદ કર્યા. 'સાગર'નાં એક-બે ગીતો પણ તેમણે યોગ્ય સંદર્ભ સાથે સંભળાવ્યાં. 

પુસ્તકના વિમોચનની ઘડી આવી એટલે ‘સાર્થક પ્રકાશન’ના દીપક સોલિયા, ઉર્વીશ કોઠારી, ધૈવત ત્રિવેદી, કાર્તિક શાહ અને અપૂર્વ આશરને મંચ પર નિમંત્રીત કરવામાં આવ્યા. ‘દીદીઝ કોર્પોરેશન’ તરફથી ચંદ્રશેખર વૈદ્ય પણ મંચ પર આવ્યા. સૌથી પહેલાં ‘સાર્થક’ વતી દીપકે ‘સાર્થક’નાં પાંચે પુસ્તકોનો સેટ આમીરખાનને શુભેચ્છાભેટ તરીકે આપ્યો. તેમાંથી બે પુસ્તકો ‘ગાતા રહે મેરા દિલ’ અને ‘ગુઝરા હુઆ જમાના’નો ખાસ નામોલ્લેખ કરવામાં આવ્યો. (એ વખતે બીરેને આમીરખાનને કહ્યું પણ કરું કે ‘ગુઝરા હુઆ જમાના’માં તેમના પિતાનો કે.કે.સાહેબે જે પ્રકરણમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે, તેની પર ફ્‌લેપ મારવામાં આવ્યો છે. જેથી તેમને શોધવામાં મુશ્કેલી ન પડે.)  

ત્યાર પછી યુનુસખાને પુસ્તકનિર્માણમાં અપૂર્વ એવા અપૂર્વ આશરની ઉત્તમ સૂઝને યથાયોગ્ય અંજલિ આપીને તેમને વિનંતી કરી. એટલે અપૂર્વ આશરે પોતાની એક કૃતિ પ્રિય કળાકાર આમીરખાનને ભેટ આપી.

ફ્‌લેશના ઝબાઝબ ઝબકારા વચ્ચે પુસ્તકનું વિમોચન થયું. સ્ટેજ નાનું હતું. એટલે અમે સૌ ‘સાર્થક’ના મિત્રો પાછળ જ ઊભા રહ્યા. પુસ્તક વિમોચન પછી સૌ બેઠા એટલે અમે સૌએ પાછળ ઊભા રહીને યાદગીરી માટે હાથમાં પુસ્તક સાથે ફોટો પડાવ્યો અને ઘણા સમયથી ચાલતું એક મિશન સરસ રીતે પૂરું થયાના સંતોષ સાથે પાછા નીચે આવ્યા. 

વિમોચન પછી આમીરખાનના વક્તવ્યની અને તેમના બોલાવ્યા સ્ટેજ પર આવેલા, તેમની વિનંતીને માન આપીને બબ્બે મિનીટ વાત કરનાર ફિલ્મી હસ્તીઓની વિગત લખી નથી. સુશીલારાણી પટેલે ટૂંકું વક્તવ્ય આપ્યું અને રવીન્દ્ર જૈને સાગર મુવીટોન તથા આમીરખાન વિશેની બબ્બે પંક્તિઓ લલકારી દીધી.અહીં મૂકેલી વિડીયોમાં તેમાંથી ઘણુંખરું આવી જાય છે (અને હજુ અમારી પાસે સત્તાવાર વિડીયો કે તસવીરો આવી નથી) આ બન્ને વિડીયો અચૂક જોશો.

દોઢ કલાકે સમારંભ માંડ પૂરો થયો. આમીરખાને બહાર નીકળતાં પત્રકારો સાથેના ઝુંડની વાતચીતમાં શું કહ્યું એ તો અમને પણ બીજા દિવસે આ જોયું ત્યારે જ ખબર પડી. એક મિનીટથી પણ ઓછા સમયમાં આમીરખાન શું કહે છે? જુઓ આ વિડીયો લિન્ક.