gujarati world

વડાપ્રધાનો તો પાકિસ્તાનમાં કંઇક આવ્યા ને ગયા. ઇમરાનખાન એ કતારમાં નથી. તેમના સમર્થકો તેમને ઝીણા અને ઝુલ્ફીકારઅલી ભુત્તોની હરોળમાં મૂકે છે. (પાશ્ચાત્ય ઢબછબ અને રહેણીકરણીમાંથી ઇસ્લામી નેતા બની જવાનું સામ્ય બાદ કરીએ તો) પાકિસ્તાનને તેના કપરા સમયમાંથી ઉગારનાર- ઉદ્ધારક. ઝીણાએ ૧૯૪૭માં અને ભુત્તોએ ૧૯૭૧માં (ભારત સામેના પરાજય પછી) પાકિસ્તાનને સ્થિર (?) કર્યું. ઇમરાનખાન ચોમેરથી ઘેરાયેલા અને ‘ફેઇલ્ડ સ્ટેટ’, ‘મોસ્ટ ડેન્જરસ કન્ટ્રી ઓન ધ અર્થ’ જેવાં લેબલ કમાઇ ચૂકેલા પાકિસ્તાનને સન્માન અપાવશે, ત્રાસવાદની ધરતી તરીકેની તેની કુખ્યાતિ દૂર કરશે, લોકશાહી સરકારમાં લશ્કરની દખલઅંદાજી નહીં ગણકારે, અમેરિકાની દાદાગીરી નહીં ચલાવે, નેતાઓનો ભ્રષ્ટાચાર દૂર કરશે...

બસ, આ બઘું કેવી રીતે થશે, એવો સવાલ ન પૂછવો. કારણ કે તેનો જવાબ ઇમરાનખાન પાસે નથી અને તેમના પક્ષમાં નેતા એક જ છેઃ ઇમરાનખાન. બાકીના બધા સમર્થકો-ટેકેદારો છે. થોડા સમય પહેલાં તેમના પક્ષમાં એક વજનદાર નેતા શાહ મહેમૂદ કુરેશી જોડાયા છે, જે ભૂતપૂર્વ મંત્રી અને બુદ્ધિશાળી માણસ તરીકે જાણીતા છે. પરંતુ તેમના જેવા નેતાઓ આગળ પાકિસ્તાનમાં લાગતું વિશેષણ છેઃ લોટા. ગુજરાતી જણને આ શબ્દનો અર્થ સમજવામાં જરાય તકલીફ નહીં પડે. વજન હોય એ બાજુ ઢળી જનાર જણ- આપણા ‘આયારામ-ગયારામ’ જેવા લોકો- માટે પાકિસ્તાનમાં જાહેરમાં, અંગ્રેજી લખાણોમાં સુદ્ધાં ‘લોટા/Lota’ શબ્દ વપરાય છે. કુરેશી એવા ‘લોટા’ છે, પણ ‘વન મેન પાર્ટી’ ઇમરાનખાન પાસે બીજું કોઇ નથી, એટલે અગાઉ બે પક્ષોની હવા ખાઇ આવેલા કુરેશીને ઇમરાને પક્ષના ઉપપ્રમુખ બનાવી દીધા છે. પાકિસ્તાની અણુકાર્યક્રમના પિતા અને વિવાદાસ્પદ વિજ્ઞાની ડો. અબ્દુલ કાદીર ખાને ઇમરાનને એક લેખમાં આ શબ્દોમાં અંજલિ આપી છેઃ ‘નો ટીમ, નો વિઝન, નો મિશન.’

છતાં ઇમરાનખાન અત્યારે લોકપ્રિયતાનાં તોતિંગ મોજાં પર સવાર છે, (જેના માટેનો બહુ ગવાયેલો શબ્દપ્રયોગ છે ‘ત્સુનામી ઓફ પોપ્યુલારિટી’). જાહેર રેલીમાં દેખાતી હજારો-લાખોની ભીડ જોઇને ફક્ત દેશમાં જ નહીં, વિદેશોમાં પણ પહેલી વાર ઇમરાનખાનની રાજકારણી તરીકે ગંભીરતાથી નોંધ લેવાતી થઇ છે. તેમની લોકપ્રિયતાનું મોજું કેટલું શક્તિશાળી અને ટકાઉ છે એ વિશે મતમતાંતર છે, પણ એ મોજું જેની પર ફરી વળવાનું છે એ પક્ષો સદંતર તકલાદી અને ખોખલા પડી ચૂક્યા છે.

મુખ્ય ત્રણ પક્ષોની વાત કરીએ તો ‘પાકિસ્તાની પીપલ્સ પાર્ટી’ના આસિફઅલી ઝરદારી ‘મિસ્ટર બેનઝીર ભુત્તો’ કરતાં ‘મિસ્ટર ટેન પરસન્ટ’ તરીકે વધારે જાણીતા છે. તેમની સામે સ્વિસ બેન્કમાં કરોડો રૂપિયા ખડકવાનો આરોપ છે. વડાપ્રધાન ગીલાની સામે અદાલતના અપમાનના સંગીન આરોપ છે, જેની સામે લડવાનું તેમને આકરું પડી રહ્યું છે. કાનૂની દાવપેચથી તે બચી જાય તો પણ લોકનજરમાં એ માન અને સ્થાન ગુમાવી ચૂક્યા છે. બીજો પક્ષ ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન નવાઝશરીફનો છે. સ્વૈચ્છિક દેશવટો ભોગવી ચૂકેલા શરીફ ભ્રષ્ટાચારના મામલે ખાસ જુદા નથી. બાકી રહ્યા પરવેઝ મુશર્રફ, જે પોતાની સલામતી ખાતર વિદેશની હવા ખાઇ રહ્યા છે. ચૂંટણીમાં ઉતરવા માટે એ પાકિસ્તાન પાછા ફરે તો તેમના માથે જાનનું જોખમ છે. અનેક લોકો તેમનો જીવ લેવા ટાંપીને બેઠા છે. એક નેતાપુત્ર બુગતીએ પોતાના પિતાની હત્યાનો બદલો લેવા માટે મુશર્રફના માથા સાટે ઇનામ જાહેર કર્યું છે.

વિપક્ષો રેતીના કિલ્લા જેવા હોય ત્યારે ઇમરાનખાનની લોકપ્રિયતા ‘ત્સુનામી’ને બદલે ચોપાટી પરનાં મોજાં જેવી હોય તો પણ તે ફરી વળે. પરંતુ રેતના કિલ્લા નેસ્તનાબૂદ કરવાથી વધારે ચોપાટીના મોજાની વિસાત કેટલી?

ઇમરાનખાનની લોકપ્રિયતાનો પારો સતત ચડાવનાર એક મુદ્દાનો કાર્યક્રમ છેઃ ભ્રષ્ટાચારનો વિરોધ. એ મુદ્દે અન્ના હઝારે આંદોલન સાથે તેની સરખામણીની ભૂમિકા ઊભી થાય છે. બન્ને આંદોલનો ભ્રષ્ટાચારનાબૂદીને મહદ્‌ અંશે સાધનને બદલે સાઘ્ય ગણે છે. તે એવી મુગ્ધ માન્યતામાં રાચે છે કે ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદ કરી શકાશે અને ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદ થઇ જાય એટલે ઘણી બધી સમસ્યાઓ ઉકલી જશે. તેમની લોકપ્રિયતાનું મોટું રહસ્ય પણ તેમની તાકાત કરતાં તે જેમની સામે પડ્યા છે તેમની સામે લોકોનો અસંતોષ છે. ભ્રષ્ટાચારનો મુદ્દો સામાન્યથી અસામાન્ય તમામ પ્રકારના લોકોને સમજાય છે- સ્પર્શે છે. એટલે ઇમરાનખાન કહે કે ‘ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદ થશે અને નેતાઓ કરવેરા ભરતા થશે, એટલે ધનવાનો પણ કરવેરા આપશે અને એ નાણાંમાથી દેશમાં સુવિધાઓ ઊભી કરાશે. અમેરિકાની મદદ લેવાની અને તેની ગુલામી કરવાની જરૂર નહીં પડે.’ ત્યારે ‘આવું કેવી રીતે થશે?’ એવો સવાલ પૂછવાને બદલે, લોકો ઇસ્ટમેન કલરની સ્વપ્નસૃષ્ટિમાં પહોંચીને તાળીઓ પાડે છે.

અન્ના આંદોલનની જેમ ઇમરાનખાનની ઝુંબેશમાં પણ યુવાનો સાથે છે એ વાતનો બહુ મહિમા છે. કોઇ પણ પ્રકારના પરિવર્તનશીલ વિચાર યુવાનો પ્રમાણમાં ઝડપથી સ્વીકારી લે એવું મનાય છે. તેમની મુગ્ધતા એક હદ સુધી મૂલ્ય હોઇ શકે, પણ બીજા કોઇ મૂલ્ય વગર ફક્ત યુવાનીને એક સ્વતંત્ર મૂલ્ય બનાવી દેવાની ફેશન ગેરમાર્ગે દોરનારી ને ગેરસમજણો પેદા કરનારી છે. ભ્રષ્ટાચારવિરોધ જેવા મુદ્દે, સામાજિક મૂલ્યોની સ્પષ્ટતા વગર, યુવાનોનાં ટોળાં ભેગાં થાય તેનાથી ક્રાંતિ તો ઠીક, સાર્થક પરિવર્તન પણ આવતું નથી. ઉલટું, ઘણી વાર બકરું કાઢતાં ઊંટ પેસે એવું થાય છે.

એનો અર્થ એ નહીં કે પરિવર્તનના પ્રયાસનો વિરોધ કરવો. પણ એ પ્રયાસના પહેલા પગથિયે જ તેનો જયજયકાર બોલાવીને ઇતિશ્રી માની લેવાને બદલે, તેને વધારે નક્કર, વધારે સંગીન બનાવવો અને ફક્ત‘યુવાની’ને બદલે સામાજિક મૂલ્યોમાં તેનાં મૂળીયાં ઊંડા ઉતરે એવા પ્રયાસ કરવા પડે. પરંતુ દોઢ દાયકા પછી પહેલી વાર પોતાનું રાજકીય અસ્તિત્ત્વ પુરવાર કરી રહેલા ઇમરાનખાન માટે અત્યારનો સમય સંખ્યાબળથી હરખાવાનો છે. અન્ના આંદોલનની જેમ જમણેરીઓ અને કટ્ટરવાદીઓ સાથેની સાંઠગાંઠ કે તેમનું સમર્થન હોવાના આરોપ પણ ઇમરાન પર થાય છે. છતાં ભ્રષ્ટાચારનો વિરોધ કરનારની ઉચ્ચ ભૂમિકાએ અન્નાની જેમ ઇમરાન જે બોલે તે કશા આધારપુરાવા કે તાર્કિક ચકાસણી વિના સત્ય બની જાય છે અને તેનો વિરોધ કરનારા દેશવિરોધી કે ક્રાંતિવિરોધી કે પાકિસ્તાની પીપલ્સ પાર્ટીના સમર્થકમાં ખપી જાય છે.

વડાપ્રધાનપદના ઉમેદવાર તરીકે રજૂ થતા ઇમરાનખાનના ચોપડે અત્યાર સુધી મુખ્ય બે સિદ્ધિ બોલે છેઃ ૧૯૯૨ના વિશ્વકપમાં તેમની આગેવાની હેઠળ પાકિસ્તાની ટીમનો વિજય અને તેમનાં માતા શૌકત ખાનમની સ્મૃતિમાં ઊભી કરેલી અને ગરીબ દર્દીઓને મફત સારવાર પૂરી પાડતી અત્યાઘુનિક કેન્સર હોસ્પિટલ. ભ્રષ્ટાચારનો વિરોધ કરતી વખતે પોતાની પ્રામાણિકતા અને વહીવટી ક્ષમતાનો પુરાવો આપતાં ઇમરાન હોસ્પિટલની વાત કરે છે. દેશવિદેશમાંથી નાણાં ઉઘરાવીને ઉભી કરાયેલી હોસ્પિટલનું તંત્ર ખરેખર નમૂનેદાર છે, પણ એ જાતની લાયકાતના આધારે દેશના વડાપ્રધાન નક્કી કરવાના હોય, તો પાકિસ્તાનમાં બીજા ઘણા ઉમેદવાર છે.

વિદેશનીતિની બાબતે ઇમરાન ભારત સાથે સામાન્ય સંબંધો ઇચ્છે છે અને પાકિસ્તાની ધરતી પરથી ત્રાસવાદનો અંત આણવાની વાત કરે છે. તાલિબાનો સામે બળથી નહીં, પણ મંત્રણાથી કામ લેવાનો તેમનો ઇરાદો છે. અમેરિકાના ખંડિયા દેશ તરીકેનો દરજ્જો અને અમેરિકાની સહાય ફગાવીને તે નવેસરથી, કદાચ ચીન સાથે, સ્વમાનભેર જોડાવા ઇચ્છે છે. વાંચવા-સાંભળવામાં આ બઘું સારું લાગે છે, પરંતુ દાયકાઓથી વર્ચસ્વ ધરાવતું લશ્કર, ઊંડાં મૂળીયાં ઘાલી ગયેલા અંતીમવાદીઓ અને ધાર્મિક કટ્ટરવાદીઓની મજબૂત પકડ વચ્ચે કેવળ સ્વપ્ન સેવવાથી અને ભ્રષ્ટાચારવિરોધી નારા લગાવવાથી પાયાનું પરિવર્તન કેવી રીતે શક્ય બનશે, તેનો જવાબ ઇમરાનના ટીકાકારોને મળતો નથી અને તેમના પ્રશંસકોને હમણાં શોધવો નથી.

‘ફેસબુક’ની સૌથી મોટી તાકાત છે તેની સભ્યસંખ્યા અને એ સભ્યોને લાગેલું ‘ફેસબુક’નું બંધાણ. ડિસેમ્બર, ૨૦૧૧ના આંકડા પ્રમાણે, ‘ફેસબુક’ના એક્ટિવ યુઝર્સ- એટલે કે ફક્ત ખાતું ખોલાવીને બેસી રહેવાને બદલે ડિસેમ્બર, ૨૦૧૧માં જેમણે એકાદ વાર પણ ‘ફેસબુક’ પર પોતાનું ખાતું જોયું હોય એવા લોકોની સંખ્યા છેઃ ૮૪.૫ કરોડ. મહિનાને બદલે રોજેરોજ ‘ફેસબુક’ વાપરનાર લોકોનો આંકડે પણ તોતિંગ છેઃ ૪૮.૩ કરોડ. એટલે જ કહેવાય છે કે ‘ફેસબુક’ના સભ્યોનો અલગ દેશ બનાવવામાં આવે તો વસ્તીની રીતે એ (ચીન-ભારત જેવા અપવાદો બાદ કરતાં) દુનિયાના મોટા ભાગના દેશોને પાછળ પાડી દે. ગયા વર્ષના છેલ્લા ત્રણ મહિનામાં ‘ફેસબુક’ પર દરરોજ (૨૪ કલાકમાં) સરેરાશ ૨.૭ અબજ ‘લાઇક’ અને ‘કમેન્ટ’ થયાં. એટલે ૧ કલાકની સરેરાશ ૧૦૦ કરોડથી પણ વઘુ થઇ.

‘બાદશાહખાન’ કે ‘બાચાખાન’ તરીકે જાણીતા ખાન અબ્દુલ ગફ્‌ફારખાન પોલીસના સિતમની બાબતમાં પણ ગાંધીજી અને તેમના સાથીદારોથી જુદા પડે. ગાંધીજીના કોઇ સાથીદારને અંગ્રેજ પોલીસનો શારીરિક જુલમ સહન કરવો પડ્યો ન હતો. ૨૧ વર્ષની વયે જાહેર જીવનમાં ઝુકાવી દેનાર બાદશાહખાનની પહેલી ધરપકડ ‘રોલેટ એક્ટ’ના વિરોધ પ્રદર્શન નિમિત્તે ૧૯૧૯માં થઇ, ત્યારે તેમની ઊંચાઇ સાડા છ ફૂટ અને વજન લગભગ ૧૦૦ કિલો હતું. કદાવર દેહ ધરાવતા બાદશાહખાનના પગમાં જેલની એકેય બેડી બેસતી ન હતી. એટલે સિપાઇઓએ સૌથી મોટી બેડીને થોડું જોર કરીને તેમના પગે ચડાવી દીધી. પગેથી લોહી વહેવા લાગ્યું. એટલે જેલરે કહ્યું, ‘આ પહેલી વખતની જેલ છે ને! ધીમે ધીમે ટેવ પડી જશે.’

ત્રણ વર્ષની જેલ પછી બાદશાહખાન બહાર આવ્યા ત્યારે તેમનું વજન ૨૫ કિલો જેટલું ઘટી ગયું હતું. છતાં અહંિસા પરની તેમની શ્રદ્ધા દૃઢ બની. હાલતાચાલતા પહાડ જેવા લાગતા આ માણસની અહિંસા તે સમયના ઘણા કોંગ્રેસી નેતાઓની જેમ રાજકીય વ્યૂહરચના કે પ્રજાના મોટા હિસ્સાની જેમ પલાયનવાદ ન હતી. એ તેમના અંતરમાં ઉગેલી અને કોઠાસૂઝથી રસાયેલી હતી. જેલમાંથી બહાર આવ્યા પછી તેમણે ‘ખુદાઇ ખિદમતગાર’- ખુદાના સેવકો-નું સંગઠન રચ્યું. ખિદમતગારો માટે શરૂઆતમાં સફેદ-જાડી ખાદીનો પોશાક નક્કી કરવામાં આવ્યો, પણ એ જલ્દી મેલો થઇ જતો હોવાનું લાગતાં તેમણે દેખાવની ચિંતા કર્યા વિના પોશાકને ગેરુ રંગે રંગવાનું ઠરાવ્યું. એ કારણથી તેમના સાથીદારો ‘લાલ ખમીસવાળા’ તરીકે પણ ઓળખાયા. 

અંગ્રેજ શાસકોએ પહેલાં ખિદમતગારોના લાલ રંગને સામ્યવાદમાં ખપાવવા પ્રયાસ કર્યો. એ પ્રચારના લેવાલ ન મળતાં તેમણે જૂનું અને જાણીતું દમનનું શસ્ત્ર અપનાવ્યું. બાદશાહખાનની ધરપકડ કરીને અમદાવાદની સાબરમતી જેલમાં મોકલી આપ્યા. પણ તેમના જવાથી આંદોલન શમવાને બદલે વધારે તેજ બન્યું. બેબાકળી બનેલી સરકારે આડેધડ ધરપકડો આદરી. સ્થિતિ એવી સર્જાઇ કે થોડા સમયમાં સરહદપ્રાંતની જેલો નાની પડવા લાગી. સરકારે વઘુ ધરપકડો ટાળવા માટે નવું ફરમાન કાઢ્‌યું કે ખિદમતગારોને પકડીને તેમનાં ગેરુ વસ્ત્રો ઉતારી લેવાં અને નગ્ન અવસ્થામાં તેમને છોડી મૂકવા. 

બાદશાહખાનની અહિંસાના પાઠ ભણેલા ખિદમતગારોએ નવો રસ્તો અપનાવ્યો. તે પોતાના શરીર ઉપર ગેરુ રંગ લગાડવા લાગ્યા. પોલીસ તેમનાં વસ્ત્રો ઉતારી લે તો અંદરથી- શરીર પરથી ગેરુ રંગ નીકળે. એટલે ખિદમતગારને શરમાવવા આવેલી પોલીસ પોતે ભોંઠી પડે. આવા અહિંસક મૌલિક પ્રતિકારથી કંટાળેલી સરકારે છેવટે બીજું કંઇ ન સૂઝતાં, સરહદ પ્રાંતમાં ગેરુ રંગના વેચાણ પર પ્રતિબંધ મૂકી દીધો. શસ્ત્રો કે હિંસાની મદદ વિના શસ્ત્રધારીઓને કઇ હદે ટક્કર આપી શકાય તેનો આ બિનગાંધીવાદી-બિનકોંગ્રેસી નમૂનો હતો અને લડાયક વૃત્તિ માટે જાણીતા પઠાણો પાસેથી તે મળ્યો હોવાથી તેનું મોટું મૂલ્ય હતું.

ગાંધીજીને સાબરમતી જેલમાં મળ્યા પછી બાદશાહખાને ગાંધીટોપી પહેરવાની જરૂર ન જોઇ, પણ હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા અને અહિંસા જેવા મુદ્દે તે ગાંધીજીના સૌથી નજીકના- ઘણી વાર તો એકમાત્ર- સાથી બની રહ્યા. મનુબહેન ગાંધીએ ‘વિરાટ દર્શન’માં બાદશાહખાન વિશે નોંઘ્યું છે કે ‘તેઓ દલીલ ખૂબ જ ઓછી કરતા. ઘણા નેતાઓ અને બાપુજી વચ્ચેના પ્રસંગોમાં હું આવી છું. પણ ઓછામાં ઓછી વાત અને ઓછામાં ઓછી દલીલ કરનાર કોઇ હોય તો તે ખાનસાહેબ. કારણ, તેમને બાપુના શરીરની અને સમયની અપાર કિંમત હતી.’ સાબરમતી જેલમાં ભગવદ્‌ગીતાનો અભ્યાસ કરનાર અને વર્ધા આશ્રમમાં ગાંધીજી પાસેથી રોજ સવારે તુલસીકૃત રામાયણ સાંભળનાર બાદશાહખાન ભાગ્યે જ નમાજ ચૂકતા. પોતાના ધર્મ પ્રત્યેનો પ્રેમ તેમનામાં ઝનૂન નહીં, પણ મક્કમ મનોબળ, ઠંડી તાકાત અને સહનશીલતા પૂરી પાડતો હતો.

ગાંધીજીના સંપર્કથી ખિદમતગારો સહિત કોંગ્રેસમાં સામેલ થયેલા બાદશાહખાને ૧૯૩૯માં ત્યાંથી રાજીનામું આપી દીઘું. કારણ કે કોંગ્રેસની વર્કિંગ કમિટીએ અંગ્રેજો કોંગ્રેસની શરતો માનવા તૈયાર થાય તો તેમને (બીજા) વિશ્વયુદ્ધમાં મદદ આપવાનો ઠરાવ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે ‘કોંગ્રેસે જે રસ્તે ચાલવાનું નક્કી કર્યું છે તે ખુદાઇ ખિદમતગારોનો માર્ગ નથી...અમારે દુનિયામાં કોઇની સાથે લડાઇ નથી. ખાલિક (સર્જનહાર) અને મખ્લૂક (સૃષ્ટિ)ની ખિદમત એ જ અમારું કામ છે. અમારો નિયમ કોઇની કતલ કરવાનો નહીં, જાતનું બલિદાન આપવાનો છે.’

‘ગાંધીજીની કોંગ્રેસ’ને નીચાજોણું થાય એવા બાદશાહખાનના આ નિર્ણય બદલ તેમની પીઠ ખુદ ગાંધીજીએ થાબડી. ‘હરિજન’માં ગાંધીજીએ લખ્યું, ‘કોંગ્રેસ કાર્યકારિણીના મોટા ભાગના સભ્યો પોતાના સિદ્ધાંતમાંથી લપસી પડ્યા પરંતુ એક બાદશાહખાન પર્વતની જેમ પોતાના સ્થાન પર અટલ રહ્યા..ધૈર્ય એ બાદશાહખાનની પોલિસી નથી. એ તેમનો વિશ્વાસ અને સિદ્ધાંત છે કે એમની ગરીબ અને અસહાય જાતિનું હિત પ્રેમ, ભાઇચારો અને ધૈર્યમાં છે.’

બાદશાહખાન કોંગ્રેસી મટી ગયા અને મુસ્લિમ લીગના અલગતાવાદી રાજકારણ સાથે તેમને જરાય લેવાદેવા ન હતી.આઝાદી વખતે તેમને પઠાણો માટે ‘પખ્તૂનિસ્તાન’ જોઇતું હતું.  ભાગલા પછી પાકિસ્તાની સંસદમાં તેમણે કહ્યું હતું કે ‘પંજાબ, સિંધ, બલુચિસ્તાન અને બંગાળ જેમ અનુક્રમે પંજાબી, સિંધી, બલુચ અને બંગાળી લોકોનાં મુલકનાં નામ છે, તેમ પખ્તૂન લોકોના મુલકનું નામ પખ્તૂનિસ્તાન હોવું જોઇએ. અમે પઠાણીસ્તાન માગતા નથી. અમારી જે કંઇ માગણી છે તે નામ અંગેની છે.’ પરંતુ પાકિસ્તાની શાસકોને એ કદી મંજૂર ન રહી. 

સરહદ પ્રાંતને પાકિસ્તાનમાં ભેળવવો જોઇએ કે નહીં એ વિશે લોકમત લેવાયો ત્યારે, પખ્તૂનિસ્તાનની માગણી પર અડગ ખિદમતગારોએ તેનો બહિષ્કાર કર્યો. એ લોકમતના પરિણામના આધારે  સરહદ પ્રાંતને પાકિસ્તાનમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યો.  કોંગ્રેસે ભાગલાનો સ્વીકાર કરી લીધો ત્યારે બાદશાહખાને તેમના અત્યંત પ્રસિદ્ધ બનેલા વ્યથાડૂબ ઉદ્‌ગાર કાઢતાં કહ્યું હતું,‘તમે અમને વરુઓના ભરોસે થોડી દીધા.’

(photo: Homai Vyarawala)

પાકિસ્તાની સરકારે બાદશાહખાનની એ આશંકાને વાસ્તવિકતામાં ફેરવી બતાવી. ભારતમાં અને ગાંધીજી સાથે તેમની છેલ્લી કામગીરી બિહારની શાંતિયાત્રા દરમિયાન હતી. ત્યાર પછી આઝાદ પાકિસ્તાનમાં બાદશાહખાન અને તેમના ખિદમતગારો પર એટલા જુલમ થયા કે અંગ્રેજ સરકાર સારી લાગે. ખુદાઇ ખિદમતગાર સંગઠનને ગેરકાયદે ઠરાવવામાં આવ્યું. બાદશાહખાનને જેલમાં પુરવામાં આવ્યા. જેલમાં તેમની અવરજવર આઝાદી પછી પણ ચાલુ રહી. ૧૯૬૪માં તબીબી સારવાર માટે તે બ્રિટન ગયા. ગાંધીજન્મશતાબ્દિ વખતે ૧૯૬૯માં તે ભારત અને ગુજરાત આવ્યા, ત્યારે ગુજરાત કોમી રમખાણોથી રક્તરંજિત હતું. એ જોઇને બાદશાહખાને ઊંડી વેદના અનુભવી અને હૃદયદ્રાવક પ્રવચન પણ કર્યાં. ભારતમાં રાજીવ ગાંધી સરકારે તેમને ૧૯૮૭માં ‘ભારતરત્ન’થી સન્માનિત કર્યા. તેના જવાબમાં પાકિસ્તાની સરમુખત્યાર જનરલ ઝીયાએ ઇંદિરા ગાંધીના રાજકીય વિરોધી મોરારજી દેસાઇને પાકિસ્તાનનું સર્વોચ્ચ સન્માન ‘નિશાન-એ-પાકિસ્તાન’ આપીને વળતો ઘા માર્યાનો સંતોષ લીધો. 

Khan Abdul Gjaffar Khan- Moraraji Desai

જાન્યુઆરી ૨૦,૧૯૮૮ના રોજ ૯૮ વર્ષનું સંઘર્ષમય આયુષ્ય  હિંમતભેર જીવીને બાદશાહખાને વિદાય લીધી. પરંતુ ‘સરહદના ગાંધી’ સિવાયની બીજી ઓળખો ભારતમાં ક્યારની ભૂંસાઇ ગઇ છે. મુસ્લિમોમાં  રૂઢિચુસ્તોને વકરાવીને મુસ્લિમહિતનો ડોળ કરતા કે મુસ્લિમવિરોધી લાગણીની રોકડી કરવા તલપાપડ- કોઇ પક્ષોને બાદશાહખાનનો ખપ નથી.

Ahmedabad-380015

ફોનઃ 079-4006 1513  (m) 092272 51513

વધુ પૂછપરછ માટેઃ support@cybersafar.com