‘મોદીનીતિ’ એટલે ?

ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રીને ગોવા સાથે લેણું લાગે છે.૨૦૦૨માં તેમના શાસનના માથે કોમી હિંસાનું કલંક હતું. છતાં એ વર્ષે ગોવામાં ભાજપની રાષ્ટ્રિય કાર્યકારિણીમાં તેમને ‘પોસ્ટરબોય’નો - એટલે કે પક્ષ જેનું મહિમાગાન કરી શકે એવા નેતાનો-દરજ્જો મળ્યો. તેમના વિશેની શરમને પક્ષીય ગૌરવમાં ફેરવવામાં અડવાણીનો મોટો ફાળો હતો. ૨૦૧૩માં ફરી એક વાર ગોવામાં, આ વખતે અડવાણીને કારણે નહીં પણ તેમના વિરોધ છતાં, નરેન્દ્ર મોદીને ભાજપની ચૂંટણીપ્રચાર સમિતિના અઘ્યક્ષ બનાવાયા.

મહત્ત્વાકાંક્ષાથી ફાટફાટ થતા ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રીની સાથે રહીને કે સામે રહીને, અડવાણીના ભાગે ‘ધોબીશ્વાનત્વ’ જ આવવાનું હતું. કારણ કે ૮૫ વર્ષના અને છેલ્લાં થોડાં વર્ષથી વિપક્ષી નેતા તરીકે સાવ બિનઅસરકારક નીવડેલા અડવાણીને વડાપ્રધાનપદના ઉમેદવાર તરીકે રજૂ કરવાનું ભાજપ માટે અઘરૂં હતું. કેવળ રાહુલ ગાંધીની વયનું પરિબળ જ અડવાણી-ભાજપને મહાત કરવા પૂરતું થઇ પડે. આ વાજબી કારણમાં ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રીની ભડભડતી મહત્ત્વાકાંક્ષા ઉમેરાય, એટલે અડવાણીનું એ જ થાય, જે થયું.

બાકીના કોઇ ભાજપી નેતા પાસે ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી જેટલી મજબૂત ‘તિજોરી’ નથી. રાજકારણમાં કેવળ વ્યક્તિત્વ કે ભાષણોથી પ્રભાવ પાડી શકાય ને સાથી-નેતાઓને પોતાની તરફેણમાં ખેંચી શકાય, એ જમાનો ક્યારનો વીતી ગયો. છટા-શૈલી-વાક્ચાતુર્ય આ બધું જાહેરમાં  દેખાડા પૂરતું કામ લાગે, પણ સત્તા ખાતર ટેકો મેળવવાની વાત આવે ત્યારે તિજોરીનાં બારણાં ખોલી નાખ્યા વિના છૂટકો નહીં. દેખીતું છે કે એ માટે તિજોરી ભરવી પણ પડે. કેટલાક પોતાની તિજોરી વાપરે અને એ ભરવા જતાં ભ્રષ્ટાચારી તરીકે વગોવાય. કેટલાક બીજાની તિજોરી વાપરે, બદલામાં તિજોરીમાલિકોને ફાયદા કરી આપે અને આખા વ્યવહારમાં પોતે ક્યાંય વચ્ચે નથી એવું દુનિયાને બતાવે. આ પદ્ધતિ વિશે સુફિયાણી ભાષામાં એવું કહેવાય કે, ‘એમને કોર્પોરેટ વર્લ્ડનો ટેકો છે.’

ભાજપમાં મુખ્ય મંત્રી મોદીને ચૂંટણીસમિતિના અઘ્યક્ષપદે આગળ કરવામાં આવ્યા છે. અડવાણીનું ત્રાગું બ્રહ્માસ્ત્રને બદલે બૂમરેન્ગ સાબીત થતાં પક્ષની અંદર તેમનો રસ્તો સાફ થઇ ગયો છે. બીજા ભાજપી નેતાઓ, કમ સે કમ અત્યારે તો ‘મોદીનો કોઇ વિકલ્પ નથી’ એવું માનતા લાગે છે. એ જોતાં નરેન્દ્ર મોદી ભાજપ તરફથી વડાપ્રધાનપદના ઉમેદવાર જાહેર થાય એ નક્કી લાગે છે.

વાસ્તિકતાનાં પારખાં

મુખ્ય મંત્રી મોદીને વડાપ્રધાનપદના શ્રેષ્ઠ ઉમેદવાર અને દેશના ઉદ્ધારક તરીકે રજૂ કરવાનાં ઉદ્યોગ અને ઉદ્યમ મોટા પાયે આરંભાઇ ચૂક્યાં છે. તેમના ભક્તોથી માંડીને પેઇડ પ્રચારકો ટીવી- પ્રિન્ટ અને ઇન્ટરનેટ એમ ત્રણે લોકમાં ગાઇવગાડીને કહે છે કે મોદી ઉત્તમ શાસક છે અને ગુજરાતનો વિકાસ તેમના સુશાસનનો ઉત્તમ નમૂનો છે. માટે દેશના હિતમાં એ જ વડાપ્રધાન બનવા જોઇએ.

તેમના ટીકાકારો અગિયાર વર્ષ પહેલાંની કોમી હિંસામાં તેમની સરકારની નિષ્ક્રિયતાને માફ કરી શક્યા નથી. મોદીભક્તો પ્રચાર કરે છે તેમ, મામલો ફક્ત ૧૧ વર્ષ પહેલાં બની ચૂકેલા એકમાત્ર ઘટનાક્રમનો નથી. ત્યાર પછી થવી જોઇતી ન્યાયપ્રક્રિયામાં રાજ્ય સરકારની ભૂમિકા સંદેહાસ્પદ રહી છે. સરકાર ન્યાય થાય એમ ઇચ્છતી હોય, એવું ભાગ્યે જ લાગ્યું છે. ત્યાર પછીના સમયગાળામાં થયેલાં બનાવટી એન્કાઉન્ટર, હરેન પંડ્યાની હત્યા જેવા અનેક મુદ્દે મુખ્ય મંત્રીની પાટી  કોરી ગણાતી નથી.

તેમ છતાં, મુખ્ય મંત્રીના ટેકેદારોનો નવેસરથી આગ્રહ છે કે જૂના જખમ ખોતરવાને બદલે, છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં મુખ્ય મંત્રીએ પાર પાડેલાં વિકાસકાર્યો નજર સામે રાખવાં જોઇએ. તેમની દીર્ઘદૃષ્ટિ અને મહાન નેતાગીરીને બિરદાવવાં જોઇએ. જ્યાં સુધી ટીકાકારોની કોટે વળગેલું કોમી હિંસાનું ભૂત નહીં ઉતરે, ત્યાં સુધી તે મુખ્ય મંત્રી મોદીનું ‘વિરાટ સ્વરૂપ’ જોઇ નહીં શકે... વગેરે.

ભલે. થોડી વાર માટે મુખ્ય મંત્રી મોદીને કોમી હિંસા અને નકલી એન્કાઉન્ટર વિશેની ચર્ચાના મેદાનમાં ન લઇ જઇએ. કારણ કે એમ કરવાથી તેમની બીજી ઘણી સિદ્ધિઓને અન્યાય થાય છે, એવું તેમના સમર્થકો માને છે. એને બદલે, અમેરિકાના પ્રમુખપદની ચૂંટણી પહેલાં યોજાતી ચર્ચાની ઢબે, મુખ્ય મંત્રી મોદીનાં કોમી હિંસા-નકલી એન્કાઉન્ટર સિવાયનાં પાસાં તપાસી જોઇએ.

શરૂઆત આર્થિક બાબતોમાં તેમના વલણથી કરીએ. કારણ કે યુપીએની સરકાર સામે અત્યારે સૌથી મોટી સમસ્યા દેશના અર્થતંત્રને સ્થિર ગતિએ આગળ ધપાવવાની અને ખાઇમાં ધસતું અટકાવવાની છે. અર્થતંત્રને કાબૂમાં રાખવાનાં પગલાંમાં એક હતુંઃ ડીઝલના ભાવ પરનો સરકારી અંકુશ દૂર કરવો. યુપીએ સરકારે માંડ માંડ મરતાં મરતાં આ પગલું લીઘું. ત્યાર પહેલાં પેટ્રોલના ભાવ પરનો સરકારી અંકુશ સત્તાવાર રીતે દૂર થઇ ચૂક્યો છે. છતાં હજુ પણ બિનસત્તાવાર રીતે સરકારની ઇચ્છા વિના ઓઇલ કંપનીઓ ભાવ વધારતી નથી.

પેટ્રોલ-ડીઝલના ભાવમાં બહારનાં પરિબળોના આધારે વધઘટ થતી રહે તો સરકારને ફાળવવી પડતી અબજો રૂપિયાની સબસીડીની રકમ બચે. પરંતુ નેતાઓ વિપક્ષમાં હોય ત્યારે આવી બાબતો વિશે ભાગ્યે જ વિચાર કરતા હોય છે. એ વખતે તેમનું મુખ્ય ઘ્યેય શક્ય એટલા મુદ્દે સરકારવિરોધી લાગણી ઉભી કરવાનું અને તેને હવા આપવાનું હોય છે. મોદી પણ એ જ માળાનો મણકો પુરવાર થયા છે. તે ડીઝલના ભાવવધારાનો વિરોધ કરી ચૂક્યા છે. (કારણ કે તેનાથી લોકલાગણીની સાથે રહી શકાય છે.)

ગુજરાતમાં વિદેશી મૂડીરોકાણના એમઓયુના મસમોટા આંકડા આપીને છાકા પાડવા પ્રયત્નશીલ નરેન્દ્ર મોદી મલ્ટીબ્રાન્ડ રીટેલમાં સીધા વિદેશી મૂડીરોકાણનો વિરોધ કરે છે. કારણ કે આ બઘું ‘ઇટાલિયન વેપારીઓના લાભાર્થે’ હોવાનું તે માને છે. ‘બિઝનેસ સ્ટાન્ડર્ડ’ (૧૨-૬-૧૩)માં મિહિર શર્મા લખે છે, ‘ગુડ્‌સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સનો અમલ કરવાનું શક્ય છે અને જરૂરી પણ છે. તેનાથી દેશના અર્થતંત્રને બે પર્સન્ટેજ પોઇન્ટનો ફાયદો થાય એમ છે. મોટા ભાગનાં ભાજપશાસિત રાજ્યો પણ એ માટે તૈયાર છે. છતાં મોદી એમાં નન્નો ભણે છે...(સબસીડી રાજમાંથી અર્થતંત્રને બહાર કાઢવાનું અનિવાર્ય છે, પણ) મોદી ખેડૂતો માટે લોનમાં ૧૦૦ ટકા રાહત અને વીજળીના બિલમાં ૫૦ ટકા રાહતની જાહેરાત કરે છે.’ મહાત્મા ગાંધી ગ્રામીણ રોજગાર યોજનાને કોંગ્રેસ હુકમના એક્કા જેવી ગણીને તેમાં થતા નાણાંના વેડફાટ અંગે આંખ આડા કાન કરે તે સમજી શકાય એવું છે, પણ મોદી આ અંગે શું વિચારે છે? તેમણે વિરોધ તો બાજુએ રહ્યો, આ યોજના અંતર્ગત ગુજરાતમાં રોજની મજૂરીનો દર રૂ.૧૩૪માંથી રૂ.૧૪૭ કરાવ્યો છે.

મુખ્ય મંત્રી પાસે ચબરાકીયાં સૂત્રો-શબ્દપ્રયોગોની ખોટ નથી. ચીન સાથે સ્પર્ધા માટે તેમનું સૂત્ર છે : ‘સ્કીલ, સ્કેલ, સ્પીડ.’ આ મહાન સૂત્ર કેવી રીતે અમલમાં મૂકી શકાય? મુખ્ય મંત્રી કહે છે, ‘આખા ચીનની ચર્ચા ક્યાંય થતી નથી. એ લોકો ફક્ત શાંઘાઇ જ દેખાડે છે. એવી રીતે આપણે પણ શક્તિપ્રદર્શન તરીકે કંઇક કરવું જોઇએ. અમદાવાદ-મુંબઇ હાઇ સ્પીડ બુલેટ ટ્રેન શરૂ કરવાથી દુનિયાને આપણી શક્તિનું ભાન થશે.’

આવી ડાયલોગબાજી પર તાળીઓ પાડનારાને ચીનના શેનઝેન જેવા તોતિંગ ઔદ્યોગિક વિસ્તારો યાદ નથી આવતા અને એ પણ યાદ રહેતું નથી કે ચીન શાંઘાઇની ઝાકઝમાળથી નહીં, પણ લશ્કરી દાદાગીરી-ટેકનોલોજીની તાકાતના જોરે દુનિયાને ડારે છે. મુખ્ય મંત્રી વાતો ચીનના સ્કેલની કરે છે અને એ લાગુ પૂતળાને પાડે છે. છવાઇ જવા માટે તેમને ‘ઇસરો’ની અવકાશી સિદ્ધિઓ કરતાં વિશ્વનું ઊંચામાં ઊંચું પૂતળું વધારે ખપનું લાગે છે. તેમની આ પ્રકારની વિચારસરણી-કાર્યપદ્ધતિને  ગવર્નન્સનું ‘ડીઝનીલેન્ડ મોડેલ’ કહી શકાય.

તત્કાળ તાળી ઉઘરાવે એવા સંવાદો એ પૂરી છટાથી બોલી શકે છે, પણ એ આવડત તેમને ગુજરાતી નાટકોમાં અભિનય-કારકિર્દી માટે થોડીઘણી કામ લાગે. દેશનું શાસન ચલાવવું હોય તો એનાથી ઘણું આગળ જવું પડે. પરંતુ રસ્તા અને ફ્‌લાયઓવર, બીઆરટી અને મેટ્રો, લેકફ્રન્ટ અને રીવરફ્રન્ટ જેવા ‘વિકાસ’થી તથા વાઇબ્રન્ટથી પશુમેળા સુધીના તમામ કાર્યક્રમોમાં મુખ્ય મંત્રીની મોટી તસવીરોથી લોકો અંજાયેલા રહેતા હોય તો બીજું કંઇ કરવાની શી જરૂર?

નક્સલવાદના મુદ્દે તે ‘ઝીરો ટોલરન્સ પોલિસી’ની વાત કરે છે. એ ચિદમ્બરમના નામે ચડેલા ‘ઓપરેશન ગ્રીન હન્ટ’ના પ્રસ્તાવ કરતાં કેવી રીતે જુદી હશે, એ તો એ જ જાણે. આર્થિક નીતિના મામલે કોંગ્રેસ અને મોદી વચ્ચે ભાગ્યે જ કશો ફરક હશે. મળતિયાઓને ફાયદો કરાવનારા મૂડીવાદ (ક્રોની કેપિટાલિઝમ)ના આરોપ પણ બન્ને પર થયા છે. યુપીએ સરકારને ડૂબાડનારું એક મોટું પરિબળ ભ્રષ્ટાચાર છે. તો એમાં મોદીની મથરાવટી ક્યાં ચોખ્ખી દેખાઇ છે? અન્ના આંદોલન યુપીએ સરકારના વિરોધની હવા જમાવી રહ્યું હતું ત્યારે અન્નાને પત્ર લખવાનું તિકડમ કરનાર મોદી ઘરઆંગણે લોકાયુક્તની નિમણૂંકની વાત આવે ત્યારે શિંયાવિંયા થઇને કેવા છટકબારીઓ અને વિલંબનીતિનો આશરો લેવા માંડે છે, એ ખુલ્લી આંખો ધરાવતા સૌએ જોયું જ છે.

તેમની સરકાર પર થયેલા ભ્રષ્ટાચાર અને ગેરરીતિના આરોપ અંગે મોદીનું વલણ કેવું રહ્યું છે? જે ‘કેગ’ના આંકડાના જોરે કેન્દ્ર સરકાર સામે તે ઉછળી ઉછળીને આરોપો કરતા હતા, એ જ ‘કેગ’ની રાજ્ય શાખાએ ગુજરાત સરકારની કુંડળી કાઢી, ત્યારે તેનો અહેવાલ વિધાનસભામાં છેક છેલ્લા દિવસે મુકીને મુખ્ય મંત્રીએ પોતાની દાનતનો ખ્યાલ આપી દીધો. લોકશાહી સંસ્થાઓ માટેનો તેમનો અનાદર જાહેર છે. ગુજરાતના શિક્ષણમાં વિદ્યાસહાયકોના રૂપાળા નામે સરકારી શોષણની પરંપરા શરૂ કરીને અને સરકારી શાળાઓને રેઢી મૂકીને બંધ થવાના રસ્તે ધકેલીને તેમની સરકારે ગુજરાતના શિક્ષણનું અને વિદ્યાર્થીઓનું ભારે અહિત કર્યું છે. શિક્ષણના ખાનગીકરણના નામે બેફામ વ્યાપારીકરણને છૂટો દોર મળી ગયો હોવાથી મઘ્યમ અને ગરીબ વર્ગના વિદ્યાર્થીઓ-વાલીઓની મુસીબતનો પાર નથી...

યુપીએના કુશાસનમાંથી દેશનો ઉદ્ધાર આ મહાપુરૂષ કરશે?  શાંતિથી વિચારી જોજો.