મુખ્ય મંત્રીનો ચીનપ્રવાસઃ કાલ્પનિક ડાયરી

બઘું ધાર્યા મુજબ થશે તો ગુજરાતના મુખ્ય મંત્રી ગઇ કાલથી ચાર દિવસના ચીનના પ્રવાસે ઉપડી ગયા હશે. ચીનમાં મુખ્ય મંત્રી શું કરશે? મંચુરિયન ને હક્કા નુડલ્સ ખાશે? ચીનની દીવાલ પર ઉભા રહીને, ગુજરાતને બાકીના ભારતથી અલગ પાડતી, દુનિયાની મોટામાં મોટી દીવાલ બાંધવાની જાહેરાત કરશે? ચીની સરકારે વિદ્યાર્થી ક્રાંતિને ટેંકો તળે કચડી નાખી હતી, એ બેજિંગના ચોકમાં મુખ્ય મંત્રી ચાઇનીઝ પોશાક પહેરેલી પોતાની તસવીરો ધરાવતાં બે-ચાર હોર્ડિંગ મુકાવશે? વિકાસના રેશમી ગાલીચા તળે માનવ અધિકારોના ઉલ્લંઘનનો કચરો કેવી રીતે સંતાડવો એ વિશેની તરકીબોનું ‘સાંસ્કૃતિક આદાનપ્રદાન’ કરશે? મુખ્ય મંત્રીની પ્રતિભાથી પરિચિત લોકોના મનમાં આવા અનેક સવાલ જાગી શકે છે. કેવી હશે તેમના ચીનપ્રવાસની ડાયરી? તેમનો પ્રવાસ ભલે ચાલુ હોય, પણ કલ્પનાચક્ષુથી તેમની ચીનયાત્રાની ખાનગી ડાયરી આગોતરી જોઇ-વાંચી શકાય તો?

***

ખાનગી બાબતો આમ તો હું લખતો નથી. પહેલેથી મેં ટેવ જ નથી પાડી. ‘પહેલેથી’ એટલે ૨૦૦૨થી. મારી શરૂઆત આમ જુઓ તો ત્યારથી જ થઇ ગણાય ને! મને ત્યારથી જ સમજાઇ ગયું હતું ગમે તેટલું ખાનગીમાં લખ્યું હોય, પણ કોણ ક્યારે સામે પડે, કહેવાય નહીં. ઓફિસરોને શું? બધી વખતે આપણે કહીએ તેમ ન પણ કરે. એટલે સો વાતની એક વાત. લખવું જ નહીં. સહી કરવાની તો વાત જ નથી. લખવામાં આટલી સાવચેતી રાખી તો હવે પેલા રાજુભાઇ રામચંદ્રનભાઇ લઇ પડ્યા છે કે મારા બોલવા પર કેસ કરો. પણ મિત્રો, હું ગુજરાતવિરોધી ટોળકીનું કાવતરું સફળ નહીં થવા દઉં...

એક મિનીટ. હું ભૂલી ગયો કે હું ભાષણ કરી રહ્યો નથી, પણ લખી રહ્યો છું. હા, ચીનના પ્રવાસની ડાયરી લખવાનું નક્કી કર્યું છે. પણ ડાયરી હું મારા હાથથી લખવાનો નથી. એટલે ગમે ત્યારે હું કહી શકીશ કે આ ડાયરી મારા નામે બીજા કોઇકે લખી છે. એ વખતે સંજીવ ભટ્ટ પણ એવું નહીં કહી શકે કે મુખ્ય મંત્રીએ ડાયરી લખી ત્યારે હું હાજર હતો. જોકે, સંજીવનું તો ભલું પૂછવું. એ એવું પણ કહે કે મુખ્ય મંત્રીએ ડાયરી લખવાનો આદેશ આપ્યો ત્યારે હું હાજર હતો. ગુજરાતને બદનામ કરવાનું વઘુ એક કાવતરું. પણ હું મારા છતે (બીજા) કોઇનું કાવતરું સફળ થાય એ વાતમાં શો માલ છે?

હવે મુદ્દાની વાત પર આવું. ચીન વિશે અત્યાર સુધી બહુ સાંભળ્યું હતું. ‘ગુજરાતની હરીફાઇ ચીન સાથે છે’ એવું કહીને બહુ તાળીઓ ઉઘરાવી છે. એ ચીનના શાહુકાર- એટલે કે ચીનના મહેમાન- થવાનું મળ્યું, તેનો આનંદ છે. અમેરિકા પર આપણે કંઇ છાપ મારી છે? લોકો કહે છે કે ચીન અમેરિકાને પાછળ પાડીને સુપરપાવર બની જશે. મારે ચીનના નેતાઓને એ જ કહેવું છે કે જો તમે ગુજરાતનો એટલે કે મારો સહકાર લેશો તો આપણે ભેગા થઇને અમેરિકાને પતાવી દઇશું- અને સહકાર ન લેવો હોય તો હું એકલો જ એ કામ માટે સક્ષમ છું. હું બધી અમેરિકન કંપનીઓને એવી લલચામણી શરતોએ ગુજરાતમાં બોલાવી લઇશ કે અમેરિકામાં એકેય કંપની જ નહીં રહે. ગુજરાતમાં માણસોને વાહન ચલાવવાની કે ખેતી કરવાની જગ્યા નહીં રહે એ જુદી વાત છે. પણ એવું હોય તો ગુજરાતીઓ અમેરિકા સેટલ થઇ જશે. એનો આપણને વાંધો નથી. ત્યાં રહીને એ પણ અત્યારના એનઆરઆઇઓની જેમ આપણાં ગુણગાન ગાશે.

મારે અમેરિકાને બતાવી દેવું છે કે મને વિઝા ન આપનાર દેશનું શું થાય છે. ખરેખર મારે એમ જ કહેવું જોઇતું હતું કે અમેરિકાની મંદી મારો હાયકારો લાગવાથી જ આવી છે. પણ એ કહેવામાં મોડું થઇ ગયું. જોઇએ, ચીન સાથે કેવોક ખેલ પાડી શકાય છે.

***

ચીનમાં બે દિવસ થયા. મને સૌથી મોટી નવાઇ એ વાતની લાગે છે કે અહીં નેતાઓનાં હોર્ડિંગ ખાસ જોવા મળતાં નથી. તો પછી એ લોકો રાજ શી રીતે ચલાવતા હશે? અને સુપરપાવર શી રીતે બની શકશે? ગુજરાતની પ્રગતિનો અસલી રાઝ છેઃ મારાં હોર્ડિંગ. સામાન્ય રીતે લોકો સિદ્ધિ મેળવ્યા પછી હોર્ડિંગ મૂકતા હોય, પણ મેં નવો રિવાજ પાડ્યો છેઃ પહેલાં હોર્ડિંગ મૂકી દેવાનાં. સિદ્ધિ પછી મળવી હોય તો મળે. કંઇ નહીં તો સૌથી વધારે હોર્ડિંગની સિદ્ધિ તો મળે જ મળે. મેં ચીની નેતાઓને આ વાત સમજાવાનો પ્રયત્ન કરી જોયો, પણ એ મારી સામે જોઇને ઝીણી આંખે તાકી રહ્યા. મારી વાત સાંભળીને એમની આંખ ઝીણી થઇ કે એમની આંખો એવી જ હતી, એ મને ખ્યાલ ન આવ્યો.

ચીનના થોડા નેતા સાથે હું બંધબારણે ૫૭ મિનીટ બેઠો. અમે ઘણી વાતો કરી. એ બધી બિનસત્તાવાર હતી. પણ કોઇને કાનમાં કહેવાને બદલે ડાયરીમાં લખવાનું મને વધારે ગમશે. એ લોકોએ મારા વિશે ઘણું સાંભળ્યું હતું. એમના મનમાં અનેક સવાલો ને જિજ્ઞાસા પણ હતાં. એમને જાણવામાં રસ હતો કે લોકશાહીના માળખામાં રહીને, બંધારણ હોવા છતાં તેની ઐસીતૈસી કેવી રીતે કરી શકાય, મિડીયાની સ્વતંત્રતા હોવા છતાં અને તેમની પર કોઇ જાતની સેન્સરશીપ ન હોવા છતાં તેમને કાબૂમાં કેવી રીતે રાખી શકાય, આપણા વિરોધી પ્રચારમાંથી ફાયદો કેવી રીતે મેળવી શકાય, સરમુખત્યારીના લોખંડી સકંજા વિના લોકોને લાંબા સમય સુધી પ્રભાવમાં કેવી રીતે રાખી શકાય...

ગુજરાત વિશેના તેમના સામાન્ય જ્ઞાનથી મને બહુ આનંદ થયો અને ગીતાવચન યાદ આવ્યું કે કરેલું એળે જતું નથી. મેં એમને આખી વાત માંડીને સમજાવી. કહ્યું કે તમે ધારો છો એવું કંઇ હોતું નથી. લોકશાહી, સરમુખત્યારશાહી, બંધારણ, મિડીયા બઘું કહેવાનું છે. છેવટે પોતાની આવડત પર બધો આધાર છે. મેં એમ પણ કહ્યું કે એવું હોય તો તમે ચૂંટણી યોજો ત્યારે મને બોલાવજો- બને તો ટ્રેન વ્યવહાર હોય એવા કોઇ રાજ્યમાં- અથવા અમારે ત્યાં ચૂંટણી યોજાય ત્યારે તમે જોવા આવજો. લોકશાહી કેમ ચાલે છે, મિડીયાનો શું ભાવ છે, લોકો કેવા અંજાયેલા છે એ બઘું પ્રત્યક્ષ જોવા મળશે. ચીનાઓ માનવ અધિકારોને ખિસ્સામાં મૂકીને ઓલિમ્પિકનું સફળ આયોજન કરી શક્યા હતા. એટલે મારી વાતમાં તેમને સમજણ પડી.

***

છેલ્લા દિવસ સુધી બધી વાતો થઇ, પણ મારા મનમાં ગુજરાતના હિતનો વિચાર સતત ઘોળાયા કરતો હતો. મને થતું હતું કે આ લોકો આપણી સાથે એકેય એમઓયુ ન કરવાના હોય, તો આ બધી ડાહીડાહી વાતોનો શો અર્થ છે? આપણી પ્રજા એમઓયુની ભાષા વધારે સમજે છે. તેની વિગતોમાં ઉતરવાનો ને અમલીકરણ તથા અસરો જોવાનો કોને ટાઇમ છે? મેં અગાઉ કેટલાક ચીની ઉદ્યોગપતિઓને કાનમાં ફૂંક મારી રાખી હતી. આપણા ઉદ્યોગપતિઓને તો હવે ફૂંક મારવાની પણ જરૂર ન હોય. એટલે છેલ્લા દિવસે બઘું ગોઠવાઇ ગયું. મારા મનમાં છાપાનાં મથાળાં ને સમાચાર તરવરવા લાગ્યાં છેઃ ‘ગુજરાત સાથે ચીનના અમુક લાખ કરોડના એમઓયુ. ચીની સરકાર ગુજરાતમાં તાલુકે તાલુકે માનવ અધિકાર પ્રશિક્ષણની હાઇટેક સંસ્થાઓ શરૂ કરશે. તેનાથી માનવ અધિકારના મુદ્દે ગુજરાતને બદનામ કરતી ગુજરાતવિરોધી ટોળકીને જડબાતોડ જવાબ મળશે અને માનવ અધિકારના મુદ્દે તે ગુજરાત સામે આંગળી ચીંધી નહીં શકે.