MIDNIGHT ARREST - ગાંધીજીની મધરાતની ધરપકડનું ઐતિહાસિક ચિત્ર

(click for full view)

બે દિવસ પહેલાં મુકેલી પોસ્ટમાં, દાંડીકૂચ પછી કરાડીથી મધરાતે થયેલી ગાંધીજીની ધરપકડના પ્રસંગનું વર્ણન આપ્યું હતું- અને ગઇ કાલે એક એવું પુસ્તક હાથ લાગ્યું જેમાં એ બનાવનું ચિત્ર, ચિત્રકારના બયાન સાથે મળી આવ્યું.

ગાંધીજીની ૭૫મી વર્ષગાંઠના દિવસે પ્રકાશિત થયેલા, દળદાર અને ઉત્તમ સાજસજ્જા-છપાઇ-સામગ્રી ધરાવતા એ ગ્રંથ ’ગાંધીજી’માં વિનાયક એસ. મસોજી નામના ચિત્રકારનો આખી ઘટના વિશે અંગ્રેજીમાં લેખ છે.

ધરપકડના દિવસે સાંજે ગાંધીજીના પ્રેમી અંગ્રેજી રેજિનાલ્ડ રેનોલ્ડ્સ સાથે ગાંધીજીને મળેલા વિનાયક રાત્રે દાંડીથી પાછા ફર્યા અને મધરાતે ગાંધીજીની ધરપકડ થઇ. વિનાયકે લખ્યું છે કે ’દરિયાકિનારે છાવણીમાં શાંતિપૂર્વકના જીવનની સ્મૃતિઓ મારા મનમાં તાજી હતી અને તેમની ધરપકડના સમાચારથી મને જોરદાર આંચકો લાગ્યો. બાળપણના દિવસોની યાદ તાજી થઇ, જ્યારે અબુધ શસ્ત્રસજ્જ સૈનિકો દ્વારા ઇસુ ખ્રિસ્તની ધરપકડની વાર્તા સાંભળી હતી... એ પ્રસંગનું ચિત્ર બનાવવાની લાંબા સમયની ઝંખના આખરે ઘણાં વર્ષો પછી માઉન્ટ આબુના એકાંતમાં પૂરી થઇ.’

વિનાયકનું આ ચિત્ર કોંગ્રેસના એક અધિવેશનમાં પ્રદર્શન માટે મુકાયું હતું. એ પ્રદર્શન જોવા માટે રાજકુમારી અમૃતકૌર, મહાદેવ દેસાઇ અને બીજા કેટલાક લોકો સાથે ગાંધીજી પણ આવ્યા હતા. ’મિડનાઇટ એરેસ્ટ’ જોઇને રાજકુમારી અમૃતકૌરે ગાંધીજીને પૂછ્યું હતું ’આ ચિત્ર કેવળ કલાકારની કલ્પના છે? કે ખરેખર એવું બન્યું હતું?’ વિનાયકની નોંધ પ્રમાણે, ગાંધીજીનો જવાબ હતો ’હા. બિલકુલ આમ જ બન્યું હતું. એ લોકો આવી રીતે જ આવ્યા હતા.’