400મી પોસ્ટ અને ‘બીસ સાલ બાદ’

(l to r : biren, urvish, paula parikh with Asha Bhosle)

બ્લોગમાં, ખાસ કરીને હું જે પ્રકારની પોસ્ટ મુકું છું તેમાં 400નો આંકડો ખાસ્સો સંતોષ થાય એવો છે. તેની અંગત ઉજવણીના ભાગરૂપે થોડી અંગત યાદગીરી.

બરાબર વીસ વર્ષ પહેલાં, મે 1990માં મોટો ભાઇ બીરેન કોઠારી અને હું એક ખાસ હેતુથી મુંબઇ ગયા. એ હેતુ હતોઃ પ્રિય કલાકારોને મળવું.

જૂના ફિલ્મસંગીતમાં બીરેનને અને એના પગલે મને પ્રબળ ખેંચાણ જાગ્યું હતું. ફક્ત ગીતો સાંભળીને બેસી રહેવાથી સંતોષ થતો ન હતો. તેની સાથે સંકળાયેલા ગીતકારો-સંગીતકારો-ગાયકો વિશે વધુ જાણવાની તીવ્ર ઇચ્છા થતી હતી. એ વખતે પત્રકારત્વ કે લેખનમાં કારકિર્દી હોય ને તેમાં આગળ વધી શકાય એવી જાણ પણ ન હતી. લખવું ફક્ત પત્રલેખન પૂરતું મર્યાદિત હતું. પણ એ ઉંમરે (મારી 19 અને બીરેનની 25) હોય એવા મુગ્ધ ઉત્સાહથી અમે બન્ને પોતપોતાની લઘુતાગ્રંથિઓ બાજુ પર મૂકીને મુંબઇ જવા તૈયાર થયા. મુંબઇમાં રહેવાનો સવાલ ન હતો. સગા કાકા અને એટલો જ નિકટનો સંબંધ ધરાવતા પિતરાઇ કાકાનાં ઘર હતાં.

સૌથી પહેલાં કોને મળવું? કેવી રીતે મળી શકાય? એવો કશો ખ્યાલ ન હતો. પણ શૈલેષકાકા (પરીખ)ના પેડર રોડના ઘરેથી ચાલતાં માંડ પાંચેક મિનીટ દૂર ‘પ્રભુ કુંજ’ આવે- મંગેશકર બહેનોનું નિવાસસ્થાન. લતા મંગેશકરનાં ગીતો બીજા કોઇની જેમ અમને ગમે, પણ બીજા ઘણા લોકોની જેમ આશા ભોસલે માટે અમને ખાસ આકર્ષણ. એટલે વિચાર્યું કે આશા ભોસલેને મળાય? પ્રયત્ન કરવામાં કંઇ જતું નથી. એટલે બીરેને એના મિત્ર પાસેથી મુંબઇ માટે લીધેલો ઓલમ્પસનો એસએલઆર કેમેરા, ટ્રાઇપોડ અને અમારા ‘સાહસ’માં અમારા જેટલા જ ઉત્સાહથી ભાગ લેનાર પિતરાઇ પૌલા પરીખ સાથે અમે ‘પ્રભુકુંજ’ ગયા. કોઇ અપોઇન્ટમેન્ટ નહીં. ઇન્ટરવ્યુ લેવા જેવી કોઇ માનસિક ભૂમિકા નહીં. ફક્ત પ્રિય કલાકારને- જેનાં ગીતો સાંભળીને અનેક દિવસો સુધર્યા હોય એવા કલાકારને- મળવાની ઇચ્છા.

પ્રભુકુંજ નીચે પહોંચ્યા એટલે ગુરખાએ પૂછ્યું,’અપોઇન્ટમેન્ટ હૈ?’

પૌલાએ ગુરખો ગૂંચવાય એવો જવાબ આપ્યો,’ફોન કિયા થા, લેકિન બાત નહીં હુઇ’ કે એવું જ કંઇક. પણ તેનાથી કંઇક ભૂમિકા ઉભી થઇ. અમે એવું ઠરાવ્યું કે ચિઠ્ઠી લખીને આપીએ છીએ. તમે લઇને જાવ. પછી હા કહેશે તો આવીશું.

ડાયરીમાંથી કાગળની ચબરખી ફાડી, પણ લખવું શું? આ પ્રકારની મુલાકાતનો પહેલો પ્રસંગ હતો. બીજી મુલાકાતો માટેના ઉત્સાહનો ઘણો આધાર આ મુલાકાત પર આધારિત હતો. આશા ભોસલેના મોઢેથી ‘આઇયે મહેરબાન...’ આજે સાંભળવા મળે એવું શું કરીએ? થોડી ઉત્તેજનાપૂર્ણ ક્ષણો પછી ચબરખીમાં લખ્યું, ‘આયે હૈં દૂર સે, મિલને હજુરસે.. કેન વી સે ધીસ પર્સનલી?’

ગુરખો એ ચિઠ્ઠી લઇને ઉપર ગયો. અમારી ચટપટીનો પાર નહીં. કેટલો સમય વીત્યો હશે ખબર નહીં. કારણ કે સેકંડો કલાક જેવી લાગતી હતી. થોડી વારે જોયું તો ગુરખો દાદર પર ઉભો રહીને અમને ઉપર આવવા ઇશારો કરતો હતો..

ઉપર પહોંચ્યા ત્યારે એક માણસે દરવાજો ખોલ્યો. અમે અંદર બેઠા. તરત અંદરથી આશા ભોસલે પ્રગટ થયાં. તદ્દન ઘરેલુ પોશાકમાં, ચહેરા પર સ્મિત સાથે એમનો પહેલો સવાલઃ’દૂરસે, કહાં સે આયે હૈં?’ મોટા ભાગના લોકોએ મહેમદાવાદનું નામ પણ ન સાંભળ્યું હોય. એમને અમદાવાદના રેફરન્સથી સમજાવવું પડે. ત્યાર પછી આશાજી નિરાંતે તેમના આ મહેમદાવાદી ચાહકો સાથે બેઠાં. કોઇ ભાર નહીં, કોઇ હવા નહીં, સેલિબ્રિટી તરીકેના કોઇ દાવપેચ નહીં. એ મુલાકાત લગભગ પોણો કલાક ચાલી હશે. વચ્ચે વચ્ચે બીરેન ટ્રાઇપોડ પર કેમેરા ગોઠવીને ફોટા પાડતો રહ્યો. પાંચ-છ ફોટા પાડ્યા. ફિલ્મમાં (રોલમાં) ફોટાનું પણ રેશનિંગ હોય.

‘કયાં ગીતો સાંભળો છો?’ એવી વાત થઇ. અમે ‘રીધમ હાઉસ’માંથી અમુક એલ.પી. ખરીદી હતી તેનાં નામ દીધાં એટલે કહે,’આપ તો બહોત પુરાને ગાને સુનતે હો.’ એ અરસામાં આશા ભોસલે-આર.ડી.-ગુલઝારનાં ગેરફિલ્મી ગીતોની બે રેકોર્ડનું એક આલ્બમ ‘દિલ પડોસી હૈ’ બહાર પડ્યું હતું. એ અંદરથી લઇ આવ્યાં. એની સાથે ગુલામઅલી સાથેનું બે રેકોર્ડનું ગઝલ આલ્બમ ‘મેરાજ-એ-ગઝલ’ અને નુરજહાંના ગીતો તેમણે (આશાએ) ફરી રેકોર્ડ કર્યાં હતાં તેની એક કેસેટ. આ બધું અમને આપવા માટે! પ્રિય કલાકારોને મળવાની યાત્રાના પહેલા જ મુકામ પર, આશા ભોસલે જેવાં કલાકાર પાસેથી મેળવેલી રેકોર્ડનો સ્વાદ કેવો સ્વર્ગીય લાગે!

આ મુલાકાતનો સૌથી મોટો આડફાયદો એ થયો કે બીજા કલાકારોને મળવાની અને સારા-નરસા અનુભવો મેળવવાની હિંમત અને ઉત્સાહ આવ્યાં. ખરા અર્થમાં એક દુનિયા જોવા મળી. મુગ્ધતાનો સવેળા મોક્ષ થવાથી આગળ જતાં ઘણા ઉધામા ન જાગ્યા અને પત્રકારત્વમાં આવતાં પહેલાં, અજાણતાથી, તેનું જુદા પ્રકારનું લેસન થયું.

આશા ભોસલેની મુલાકાતની તારીખ હતી 22-5-1990 અને બીજા દિવસે શ્યામ બેનેગલને ગ્રાન્ટ રોડ સ્ટેશન પાસે આવેલા ‘એવરેસ્ટ’ બિલ્ડિંગમાં તેમની ઓફિસમાં મળ્યા. મહાનતના ભાર વગરના બેનેગલે પણ કલાકેક બેસાડીને અમને અમારી મર્યાદિત સમજણ સાથે બરાબર સાચવ્યા. વાતો કરી. ટ્રાઇપોડ પર ‘ઓટો’ મોડમાં અમારી સાથે ફોટો પડાવ્યો. કાગળીયાંથી આચ્છાદિત ઓફિસમાં બે જ ખુરશી હતી, તો બે ખુરશીમાં અમારી સાથે ત્રીજા શ્યામ બેનેગલ પણ સાંકડમાંકડ જરાય કટાણું મોં કર્યા વિના ગોઠવાયા.

અંગત રીતે યાદગાર એવા આ પ્રસંગો આપવડાઇ તરીકે નહીં, પણ સામેનાં પાત્રોના નમૂનેદાર વ્યવહાર તરીકે હંમેશાં દિલમાં અંકાઇ ગયા છે. ત્યાર પછી બીજા ઘણા, મુખ્યત્વે જૂના કલાકારોને મળવાનું થયું. પત્રકાર બન્યા પછી પણ ઘણા ‘મોટા’ લોકોને મળવાનું થયું, પણ 19 વર્ષના એક સામાન્ય મહેમદાવાદી તરીકે 20 વર્ષ પહેલાં આશા ભોસલેને મળવાની જે થ્રીલ હતી, તેનું સ્થાન હંમેશાં વિશિષ્ટ અને ઊંચું રહ્યું છે.