પ્રલય ૨૦૧૨: ટાઢા પહોરની આગાહીનો ધીકતો ધંધો

મનુષ્યજાતિની કેટલીક પ્રિય કલ્પનાઓમાંની એક છેઃ સર્વનાશ. નોસ્ત્રાડેમસ જેવાની આગાહીઓનાં નામે ચાલતા ગપગોળા હોય કે ‘સ્કાયલેબ’ જેવી અવકાશી પ્રયોગશાળા પૃથ્વી પર ખાબકવાનો પ્રસંગ, અમુક દિવસ પૃથ્વી પર માણસજાતનો છેલ્લો દિવસ છે એવી ભયંકર કલ્પના કરવાની ઘણા લોકોને બહુ મઝા આવે છે. ફેસબુક-ટિ્‌વટર પહેલાંના યુગમાં પણ આવી કલ્પનાઓને ‘વાઇરલ’ થઇ જતાં- વાયુવેગે ફેલાઇ જતાં વાર લાગતી ન હતી.

બઢાવીચઢાવીને તેની વાતો કરવામાં લોકોને પડતો રસ હજુ ઓછો થયો નથી. પહેલાં ફક્ત લિખિત કે મૌખિક શબ્દથી ચલાવી લેવું પડતું હતું. પછી ફિલ્મો આવી. લોકો પોપકોર્ન ખાતાં ખાતાં પ્રલયનાં ખતરનાક દૃશ્યો માણતા થયા. પ્રલયની આગાહીઓ, અફવાઓ અને ગપગોળાથી પ્રસાર માઘ્યમો આડકતરો ધંધો અને બીજા અનેક સીધો ધંધો કરવા લાગ્યા.

ત્રણેક વર્ષ પહેલાં ‘૨૦૧૨’/2012 ફિલ્મ આવી ત્યારથી વર્ષ ૨૦૧૨માં સૃષ્ટિના અંતની અટકળો અને તેને લગતી ચર્ચાઓ ચગી છે. અમેરિકાની પ્રાચીન મય સભ્યતા/Maya Civilizationના કેલેન્ડરનો અંત ડિસેમ્બર ૨૧,૨૦૧૨ના રોજ આવે છે. એ હકીકત આગળ ધરીને ‘વર્ષ ૨૦૧૨ની ૨૧મી ડિસેમ્બર મનુષ્યજાતિનો છેલ્લો દિવસ છે’ એવું અર્થઘટન રજૂ વહેતું મૂકાયું હતું. ઘણા અભ્યાસીઓ પ્રલય ભાખતા અર્થઘટનને સ્વીકારતા નથી. તાર્કિક દૃષ્ટિએ મુખ્ય મુદ્દો કેલેન્ડરના અર્થઘટનનો અને એક કેલેન્ડરના અંત પછી ચક્રાકારે નવું કેલેન્ડર શરૂ થાય કે સૃષ્ટિનો અંત આવી જાય એ છે. પ્રલયના ગપગોળાને હસી કાઢતા લોકો (સાચી રીતે) એમ પણ કહે છે કે મય લોકો પોતાની સભ્યતાનો અંત ક્યારે આવવાનો એ તો જોઇ શક્યા નહીં- સૃષ્ટિનો અંત બહુ દૂરની વાત છે.

પ્રલયની આગાહીનો વિરોધ કરનારાની દલીલોનો પાયો નક્કર અભ્યાસ અને વિજ્ઞાન છે, પરંતુ પ્રલયની કલ્પના ફેલાવવી, તેનાથી ગભરાવું અને તેની રોકડી કરી લેવી એ માણસની મૂળભૂત વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિ-પ્રકૃતિ છે. આ બન્નેનો મુકાબલો થાય ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ માણસની વૃત્તિ તરફનું પલ્લું નમી જાય છે. એટલે ‘કશું થવાનું નથી’ એવું માનનારા ઘણા લોકો ‘તૈયારી રાખવામાં (થોડાં નાણાં સિવાય) શું જાય છે? એ બહાને થોડી મઝા કરીશું.’ એવું વલણ અપનાવે છે અને પ્રલયને ધંધાનો ટાઇમ બનાવી નાખવામાં મદદરૂપ થાય છે.

આંતરરાષ્ટ્રિય સામયિક ‘ટાઇમ’ના જાન્યુઆરી ૯,૨૦૧૨ના અંકમાં સૃષ્ટિના સંભવિત અંતને કેન્દ્રમાં રાખીને ઠંડે કલેજે અને ટાઢા પહોરે થોડાં સૂચન કરવામાં આવ્યાં છે. તેમાં વોશિંગ્ટનમાં શરૂ થનારા નવા રોલર કોસ્ટરમાં ઊભા રહેવાથી માંડીને ઘરમાં બેસીને ‘ગોડઝિલા’ ફિલ્મની નવી બહાર પડનારી હાઇ ડેફિનેશન ડીવીડી જોવાના વિકલ્પ આપવામાં આવ્યા છે. મરવાનું જ હોય તો સ્ટાઇલથી શા માટે ન મરવું? અને આ બઘું કર્યા પછી જીવી જઇએ તો મૂરખ બનવાનો રંજ નહીં.

જે આવવાનો નથી એવા પ્રલયને શાનથી વધાવવા માટે ઇન્ટરનેટ પર કોઇએ ‘રેવ ટુ ધ ગ્રેવ’ નાચતાં-ગાતાં કબરભેગા થાવ, એવો મસ્તીભર્યો વિચાર વહેતો મૂક્યો. સૃષ્ટિના ‘અંતિમ દિવસો’ (૨૦-૨૧ ડિસેમ્બર) દરમિયાન નાચગાનની પાર્ટી હોય તો કેવી મઝા આવે? એવો એ તુક્કો હવે તીર બની રહ્યો હોય એવું લાગે છે. ‘ટાઇમ’ની નોંધ પ્રમાણે, નોર્વેના પાટનગર ઓસ્લોમાં યોજાનારી એ પાર્ટીમાં ખરેખર લગભગ ૧૪ હજાર લોકોએ જોડાવાનો ઇરાદો (‘ફેસબુક’ દ્વારા) વ્યક્ત કર્યો છે.

અમેરિકામાં ૩૫ હજાર ડોલર ખર્ચવા સક્ષમ લોકો એક વર્ષ સુધી ટકી રહેવાય એટલી સાધનસામગ્રી ધરાવતા ભૂગર્ભ આવાસમાં જગ્યા નોંધાવી શકે છે. અમેરિકાનાં ચાર રાજ્યોમાં આ જાતના આવાસ ડિસેમ્બર મહિના સુધીમાં તૈયાર થઇ જશે. જેમને મંદીની ખાસ અસર ન થઇ હોય એવા માલેતુજારો માટે વધારે આકર્ષક સ્કીમ પણ છેઃ ૧૦ લાખ ડોલરમાં અમેરિકાના કાન્સાસ રાજ્યમાં આવેલા મિસાઇલ મથક પર અડધો માળ ખરીદી શકે છે. તેમાં મોટો સ્ક્રીન ધરાવતા એલઇડી ટીવીથી માંડીને બીજી ઘણી સુવિધાઓ મળે છે. આ બધી યોજનાઓ અત્યારે ‘દોડો, દોડો, બુકિંગ ચાલુ છે’ અવસ્થામાં છે.

‘૨૦૧૨’, ‘એન્ડ ઓફ ધ વર્લ્ડ’ જેવા શબ્દોના નામે ઇન્ટરનેટ પર વેબસાઇટ અને બ્લોગની ગીરદી જામી છે. ‘યુ ટ્યુબ’ પર ૨૦૧૨ અને પ્રલયને લગતા વિડીયોની સંખ્યા હજારોમાં નહીં, લાખમાં છે. ‘હાઉ ટુ સરવાઇવ ૨૦૧૨’ (પ્રલય સામે શી રીતે ટકી રહેવું)થી ‘કોન્કર ૨૦૧૨’ (પ્રલય પર જીત મેળવો) જેવાં અનેક ગતકડાં એકદમ ગંભીરતાપૂર્વક ઇન્ટરનેટ પર ચાલી રહ્યાં છે. ચોતરફ પ્રલય વિશે જાતજાતની અઘૂરી-અધકચરી-મનઘડંત-ખોટી અને ભેળસેળિયા માહિતીનો ભય અને આશાના સુવિધાજનક પેકિંગમાં વેપલો મંડાયો છે. ૨૦૧૨ના પ્રલયશાસ્ત્ર માટે વપરાતો ખાસ શબ્દ છેઃ ટુ થાઉઝન્ડ ટ્‌વેલોલોજી. તેને લગતાં પુસ્તકો, ફિલ્મો, ડોક્યુમેન્ટરી જેવી ચીજોની ઇ-હાટડીઓ ખુલી ગઇ છે.

પ્રલયની જૂની-નવી વાતો, નોસ્ત્રાડેમસ, મય સભ્યતાની ઐતિહાસિક માહિતી જેવા વિષયો પરની સામગ્રી ગ્રાહકોને લલચાવી રહી છે. ‘૨૦૧૨’, ‘ડૂમ્સડે’ (પ્રલય), ‘અપોકેલિપ્સ’ (કયામતની ઘડી જેવો સાક્ષાત્કારનો દિવસ), ‘એન્ડ ઓફ સિવિલાઇઝેશન’ (સભ્યતાનો અંત) જેવાં લેબલ ધરાવતી ચીજો ચપોચપ વેચાઇ જાય છે. એવી ચીજોમાં ટી-શર્ટ, ઘડિયાળો, રમકડાં, કેલેન્ડર, સિક્કાથી માંડીને આઇ-ફોન, આઇ-પેડ પર પ્રલયની ઘડીનું કાઉન્ટડાઉન કરતી એપ્લિકેશન્સ/એપ્સ સુધીનું વૈવિઘ્ય જોવા મળે છે. દુબઇની એક ફેશન કંપનીએ વર્ષ ૨૦૧૨ માટે ૧૩ પાનાં ધરાવતું એક ફેશનેબલ કેલેન્ડર કાઢ્‌યું છે. તેમાં ૧૨ મહિનાનાં ૧૨ પાનાં ઉપરાંત ૧૩મું પાનું પ્રલય પછીની નવી શરૂઆત માટે ગણવામાં આવ્યું છે.

(કેલેન્ડરની 12 'ભેદી' તસવીરો માટેઃ http://blog.thaeger.com/2012/01/03/armaggedon-fashion/)

જેના નામે પ્રલયની આગાહી ચગાવવામાં આવી છે તે મય સભ્યતામાં પણ આમજનતાને રસ પડવા માંડ્યો છે. આ સભ્યતાના અવશેષો મેક્સિકોમાં આવેલા છે. ત્યાં ડ્રગ્સના ધંધાને લીધે થતી હિંસાથી પ્રવાસન ઉદ્યોગ મંદીમાં ચાલતો હતો. મય સભ્યતાનું બજાર ઉંચકાયા પછી મેક્સિકોની સરકાર તેનો મહત્તમ લાભ લેવા આતુર છે. આ વર્ષે આશરે પાંચેક કરોડ પ્રવાસીઓ, પ્રલય આવે કે ન આવે, મય સભ્યતાનાં સ્થળો જોવા ઉમટી પડે એવી ધારણા છે. તેમના લાભાર્થે મય સભ્યતાના રીતરિવાજો, મંત્રો-શ્વ્લોકો અને ઘૂપ-અગરબત્તી સહિતના અનેક ખેલ ગોઠવવામાં આવ્યા છે. મેક્સિકોની જેમ હોન્ડુરાસ પણ મય સભ્યતાનું મથક હતું. આ બન્ને દેશોમાં ડિસેમ્બર ૨૧, ૨૦૧૨ના દિવસની અવળી ગણતરી દર્શાવતાં કાઉન્ટડાઉન ક્લોક અત્યારથી ગોઠવાઇ ચૂક્યાં છે, જે પ્રલયની તારીખે શૂન્યના આંકડે પહોંચશે.

પ્રલયના ધંધાનું સૌથી મોટું સુખ એ છે કે (જ્યોતિષના અમંગળ વરતારાની જેમ) પ્રલય ન થાય એટલે કે આગાહી ખોટી તો કોઇ ફરિયાદ કરતું નથી કે અદાલતમાં દાવા માંડતું નથી. ઊલટું લોકો હોંશેહોંશે ‘હાશ, બચી ગયા’ની રાહત અનુભવે છે. એટલે જ માણસજાત ‘સમજણી’ થઇ ત્યારથી પ્રલયની કલ્પનાઓ થતી રહી છે અને દરેક વખતે મનુષ્યો પ્રલયના બહાને વધારાની મોજમજા કરી લે છે.

જીવનની ફિલસૂફી પણ, આખરે તો, દરેક દિવસને જિંદગીનો છેલ્લો દિવસ ગણીને જીવી લેવાની છે. પણ ત્યાં સુધી પહોંચવા માટે ઘણાને પ્રલયની બીક જેવા પરિબળની જરૂર પડે છે.