છકડાની કવિતા

છેલ્લા થોડા દિવસથી એક મિત્રના સંપાદન માટે થઇને આદિવાસી સામયિકો પર નજર ફેરવવાનું કામ ચાલે છે. આવાં કામ હાથમાં લઇએ ત્યારે આપણે હજુ કેટલું બઘું શીખવા-જાણવાનું બાકી છે અને આપણને રસ પડે એવું કેટલું બઘું હજુ દુનિયામાં પડ્યું છે, તેનો અહેસાસ થતો રહે છે. આદિવાસી સામયિકોના જથ્થામાંથી સૌથી વઘુ મઝા બાળ સામયિક ‘બોલ’માં આવી.

વડોદરાના ભાષા સંશોધન પ્રકાશન કેન્દ્ર દ્વારા પ્રકાશિત અને વિક્રમ ચૌધરી-સુરમલ વહોનિયા સંપાદિત આ સામયિકમાં એક કવિતા વાંચીને એટલો આનંદ થયો કે એ વહેંચીને વધારવાનું મન થાય. ‘સકડો સાલે’ (છકડો ચાલે) એવું મથાળું ધરાવતી આ કવિતામાંથી કેટલાક આદિવાસી શબ્દો સમજાતા ન હોવા છતાં, (‘પહેલી ધાર’ની અસર જાળવી રાખવા માટે) એ જ ભાષામાં યથાતથ મુકું છું.

સકડો સાલે

વગડો હાલે

ફાંગીયા આવે

ઝોઝ આવે

ઉદાપોર આવે

ભીસંભીંસા સકડો સાલે

ડેરંડેરા સકડો સાલે

લાકડતીકડ

માટલાં માટલી

ધાનધરકલી

હાલકડોલક મરઘાંમરઘી

ખેતર વસ્સે વાટ પડી

વગડા વસ્સે વાટ પડી

શું લેવા?

શું લેવા વગડે વાટ પડી?

ખેતરમાં કેમ વાટ પડી?

ડંગર મારા ડોલી ગયાં

ઝાડ મારાં ઉડી ગયાં

(ફેબ્રઆરી, ૨૦૦૫, વર્ષ ૧, અંક ૪)

આ કવિતાની પહેલી બે પંક્તિઓમાં રહેલી દૃશ્યાત્મકતા (સકડો સાલે, વગડો હાલે)ની અસર એટલી જોરદાર છે કે આગળ વાંચવાનો ધક્કો લાગે. ત્યાર પછીના ભાગમાં અશોકકુમારના ‘રેલગાડી’ ગીતની યાદ આવે એવું વર્ણન છે અને અંત સુધીમાં એક સીધીસાદી કવિતાને કેવો કાતીલ વળાંક મળ્યો છે? લખનારનું નામ નથી, પણ જેણે લખી હોય એને સલામ.

-અને ‘સકડો સાલે, વગડો હાલે’ વાંચીને એ પણ યાદ આવે કે જાતે હાલકડોલક થતા ઘણા છકડાને પોતાના લીધે દુનિયા હાલી છે અથવા પોતે દુનિયા હલાવી રહ્યા છે એવો ભ્રમ થાય છે. એ ભ્રમનું મહત્ત્વ એક બાળબોધી કલ્પનાથી વિશેષ કંઇ જ નથી, એવું પણ ‘ઉપરોક્ત સુવર્ણપંક્તિઓ’માંથી તારવી શકાય