ડોન્ટ 'ટેક' ફોટોગ્રાફ્સઃ પ્રશાંત પંજિયાર

prashant panjiar

જેમનું જોઇ-વાંચીને (ઉંમરમાં) મોટા થયા હોઇએ- અમુક પ્રકારની સમજણો ઘડાવામાં જેમના કામે મદદ કરી હોય, એવાં કેટલાંક નામોમાં એક નામ તસવીરકાર પ્રશાંત પંજિયારનું. કાલે એ અમદાવાદ એક સન્માન સમારંભ અને તસવીરી પ્રદર્શન માટે આવ્યા હતા. ઔપચારિક સમારંભ પછી તેમણે પોતાના છેલ્લા કામનો સ્લાઇડ શો બતાવીને થોડી વાતો કરી. મારી અપેક્ષા કદાચ વધારે ઊંચી હશે, એટલે જબરદસ્ત કે યાદગાર કહેવાય એવો અનુભવ ન રહ્યો. છતાં એમની વાતો ધ્યાનથી સાંભળી.

ફોટોગ્રાફીને 'મોસ્ટ ડેમોક્રેટિક આર્ટ ફોર્મ' ગણાવતાં એમણે કહ્યું કે તેમાં ધ્યાન એ રાખવાનું કે બહુ એવરેજ અને મીડિયોકર કામ પણ મોટા પાયે થઇ રહ્યું છે. માધ્યમના બદલાયેલા પ્રવાહ વિશે તેમણે ધ્યાન દોર્યું કે હવે સામયિકોમાં ફોટોફીચર કે ફોટો-એસે માટેની જગ્યા સાવ સંકોચાઇ ગઇ છે. તેના માટેનો સ્કોપ બહુ ઓછો થઇ ગયો છે. તેની સામે ઇન્ટરનેટનો વિકલ્પ નવો ખુલ્યો હોવાનું આશ્વાસન પણ તેમણે વ્યક્ત કર્યું.

પોતાની પારંગતતાના વિષય અંગે તેમણે સૂત્રાત્મક રીતે કહ્યું, ડોન્ટ 'ટેક' ફોટોગ્રાફ્સ. અને વિચારવિસ્તાર કર્યો કે, સારા તસવીરકારો કેવળ તસવીર 'લેતા' નથી, પણ એ તસવીર દ્વારા સમાજને કંઇક 'આપે' છે. ફોટોજર્નાલિઝમના ઇતિહાસમાં યાદગાર બની ગયેલી કેટલીક બહુ જાણીતી તસવીરો (વિયેતનામમાં નેપામ બોમ્બની અસરથી સડક પર ઉઘાડી દોડતી બાળકી, રઘુ રાયનું 'ભોપાલ ચાઇલ્ડ') તેમણે યાદ કરી અને એ તસવીરોથી ચોક્કસ બાબતો અંગે સમાજના અભિપ્રાય પર કેવી પ્રચંડ અસર પડી એ કહ્યું. ડિજિટલ ટેકનોલોજી પછી અમે બધા વધારે પડતી ક્લિકો કરવા માંડ્યા છીએ એ પણ તેમણે કબૂલ્યું. (પ્રશાંત પંજિયારની 'વધારે પડતી'ની વ્યાખ્યા કેટલી હશે? કારણ કે મેં સાંભળેલી દંતકથા પ્રમાણે 'ઇન્ડિયા ટુડે' જેવાં સામયિકો જ્યારે ફક્ત ટીપી (ટ્રાન્સપરન્સી) પર જ ફોટા પડાવતાં હતાં, ત્યારે એક ફોટોની જરૂર હોય તો બે-ચાર રોલ ટીપી પાડવાનું ફોટોગ્રાફરો માટે સામાન્ય ગણાતું હતું.)

છેલ્લે તેમણે ફોટોગ્રાફર દિનેશ ખન્ના સાથે મળીને દિલ્હીમાં શરૂ કરેલા ફોટોગ્રાફી ફાઉન્ડેશનની વાત કરી અને આ વર્ષથી એ લોકો બાકાયદા દિલ્હીમાં ફોટોગ્રાફી ફેસ્ટિવલ શરૂ કરવાના છે એની વિગતો આપી.

દિનેશ ખન્નાનું નામ સાંભળીને યાદ આવ્યું કે પંદરેક વર્ષ પહેલાં મુંબઇમાં તેમની તસવીરોનું પ્રદર્શન હતું, ત્યારે તેમનો ઇન્ટરવ્યુ કર્યો હતો, જે 'અભિયાન'માં તો નહીં, પણ તેના સાંધ્ય દૈનિક 'સમાંતર પ્રવાહ'માં મિત્ર કેતન મિસ્ત્રીએ 'પાથરીને' પ્રેમપૂર્વક છાપ્યો હતો.

આ સમારંભમાં પ્રાણલાલ પટેલ જેવા મહાવડીલ મિત્રથી માંડીને 'ગુજરાત સમાચાર'ના સન્માનિત તસવીરકાર-મિત્ર સુરેશ મિસ્ત્રી અને ફેસબુક પરથી પરિચયમાં આવેલા પારસ જેવા મિત્રો મળ્યા, તેનો વધારાનો આનંદ.