સ્લમડોગ વિશે સટરપટરઃ અનલૉક કિયા જાય?

‘આ સ્લમડોગનો રીવ્યુ નથી’ એટલી ચેતવણી સાથે એ ફિલ્મ વિશેની કેટલીક આડીઅવળી વાતોઃ

• ફિલ્મમાં ‘હુ વોન્ટ્સ ટુ બી અ મિલિયોનર’ કાર્યક્રમનો જે છૂટથી ઉપયોગ કર્યો છે, એ જોતાં અડધી-પોણી ફિલ્મ સુધી એવું લાગે કે આ કાર્યક્રમનો પ્રચાર થઇ રહ્યો છે, પણ ઇન્ટરવલ પછીના ટિ્વસ્ટમાં જે રીતે સંચાલક અનિલ કપુર જે રીતે પલટી મારીને હીરોને જેલભેગો કરે છે, એ જોતાં એવું લાગે કે ‘હુ વોન્ટ્સ ટુ બી અ મિલિયોનર’ની જબરી વાટ લગાડી છે. કાર્યક્રમના નામથી માંડીને ફોર્મેટ, સેટ, સંગીત અને ‘કમ્પ્યુટરજી’, ‘લોક કિયા જાય’ સુધીનું બઘું અસલી કાર્યક્રમ મુજબનું હોય, છતાં એ કાર્યક્રમના સંચાલકને પહેલથી છેલ્લે સુધી નકારાત્મક ભૂમિકામાં દર્શાવવામાં આવે એની પાછળનું કારણ શું હશે? હેતલ (દેસાઇ) કે જયેશ (અઘ્યારૂ) જેવા મિત્રો વધારે પ્રકાશ પાડી શકે.
• અમિતાભ બચ્ચન આ ફિલ્મથી ‘ગરીબીના પ્રદર્શન’ બાબતે નારાજ થયા એ બઘું ઠીક છે, પણ ફિલ્મમાં બે રીતે તેમનો રેફરન્સ છે અને તે વિશિષ્ટ છે. એક તો, મળથી ખરડાયેલો છોકરો જે રીતે બેરોકટોક બચ્ચન સુધી પહોંચીને તેના ઓટોગ્રાફ લઇ આવે છે, એ દૃશ્ય ફક્ત જુગુપ્સાપ્રેરક જ નહીં, વાસ્તવિકતાથી બહુ દૂર લાગે એવું છે. એ સીનમાં બચ્ચનનો ફક્ત હાથ બતાવવામાં આવે છે. બીજો ઉલ્લેખ ઉપર જણાવ્યો તેમ, ‘કેબીસી’ના એન્કર તરીકેનો. અનિલ કપૂરે તેમાં દેખીતી રીતે અમિતાભની ભૂમિકા ભજવી છે, પણ અમિતાભ જેવી ગરીમા વિના. ‘કેબીસી’ વિશેનું બઘું જ અસલ દર્શાવાતું હોય ત્યારે સ્પર્ધક સાથે પ્રેમથી-આત્મીયતાથી વાત કરતા અમિતાભને બદલે ફિલ્મી સંચાલક (અનિલ કપૂર) પહેલેથી અને સતત હીરોને ‘ચાયવાલા’ તરીકે ઉતારી પાડતો હોય એવા ચિત્રણ સામે અમિતાભને વાંધો નહીં પડ્યો હોય? જે રીતે સ્પર્ધકને પોલીસમાં પકડાવી દેવાની હદ સુધી મામલો જાય છે, એ તો અસહ્ય છે - અને એ ફિલ્મના ત્રણ સમાંતર ટ્રેકમાંનો એક ટ્રેક છે.
• ‘ઓમકારા’ જેવી અદભૂત ફિલ્મ આવી ત્યારે મુખ્ય ચર્ચા તેની ગાળો વિશે થઇ હતી. તેની સરખામણીમાં ‘સ્લમડોગ’માં બોલાતી ગાળો વાસ્તવિકતાના આલેખન તરીકે ચાલી ગઇ. બે વર્ષમાં પ્રજા ઉદાર થઇ કે માર્કેટિંગ મજબૂત?
• ડાયરેક્ટર તરીકે મોટું નામ ધરાવતા ડેની બોયલે ફિલ્મમાં આવતી હિંસાને માપમાં રહીને બતાવી છે. નાના બાળકની આંખમાં તેજાબ રેડવાનું દૃશ્ય થથરાવી નાખે એવું છે, પણ ગંદકીનું પિક્ચરાઇઝેશન તેમણે દિલથી અને ગ્રાફિકલી કર્યું છે.
• હીરોનો ભાઇ કેવી રીતે ગુંડો બને છે, તેનો જવાબ કથામાંથી મળે છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, તેના પાત્રનો વિકાસ જોવા મળે છે, પણ હીરોના પાત્ર માટે એ લાગુ પડતું નથી. તેના પાત્રની એક જ મુખ્ય લાક્ષણિકતા છે- હીરોઇન પ્રત્યેનો લગાવ. એ બહુ (હિંદી) ફિલ્મી લાગે છે. આખી ફિલ્મમાં આશાનો સંદેશ હોય એવું પણ મને ખાસ લાગ્યું નહીં. ‘હેપી એન્ડિંગ’ અને ‘આશાનો સંદેશ’ વચ્ચે ફરક છે.
• ટીવી ચેનલવાળાનું ચાલે તો એ ‘જય હે’ને બદલે ‘જય હો’ને ભારતનું રાષ્ટ્રગીત બનાવી દે. એ ગીતમાં કશું નથી, એવું કહેવું અલ્પોક્તિ (અન્ડરસ્ટેટમેન્ટ) છે.
• ‘દરસન દો ઘનશ્યામ નાથ,મોરી અખિયાં પ્યાસી રે’- એ સવાલ વિશે પણ ઠીકઠીક ચર્ચા થઇ હતી. આ ભજન કોણે લખ્યું એવો સવાલ ફિલ્મમાં પૂછાયો છે. જે તરજમાં આ ભજન બાળકો ગાય છે, એ હિંદી ફિલ્મ ‘નરસી ભગત’નું બહુ જાણીતું અને મારા જેવા કંઇક લોકોનું પ્રિય ભજન છે (તેની એક યાદગાર પંક્તિ છે,‘દ્વાર દયા કા જબ તુ ખોલે/પંચમ સૂરમેં ગૂંગા બોલે’) સુરતના ફિલ્મ સંશોધક મિત્ર હરીશ રધુવંશીએ થોડા વખત પહેલાં આ વિવાદ વિશેની થોડી માહિતી મોકલી હતી. તેમણે જણાવ્યા પ્રમાણે, સૂરદાસે ‘દરસન દો..’ નહીં, પણ ‘હરિ દરસનકી પ્યાસી યે અખિયાં’ લખ્યું હતું. ‘સ્લમડોગ’માં છૂટથી વપરાયેલું અને ‘કેબીસી’માં પૂછાયેલું ગીત ‘દરસન દો ઘનશ્યામનાથ મોરી અખિયાં પ્યાસી રે’ ગીતકાર જી.એસ. (ગોપાલસિંઘ) નેપાલીએ લખ્યું હતું. સંગીતકાર હતા રવિ. ગોપાલસિંઘના પુત્ર નકુલસિંઘે કોર્ટમાં જવાની તૈયારી કરી હોવાના સમાચાર પણ હરીશભાઇએ આપ્યા હતા. અંધત્વ સાથે સૂરદાસનો મેળ બેસી જાય છે, એવું લોજિક ફિલ્મના હીરોએ લગાવ્યું હોવાની દલીલ થઇ શકે.

વૈસે ભી, ઇનામ-બીનામ, હીરોઇન-બીરોઇન, ઓસ્કાર-બોસ્કાર બઘું આખરે શું છે? કરેક્ટ આન્સરઃ (ડી) ઇટ્સ રીટન!