ફિરકીઃ પતંગબાજીની વણઉકલી સમસ્યા

‘નેસેસીટી ઇઝ ધ મધર ઓફ ઇન્વેન્શન’ એવી કહેણી ભારતમાં બહુ લાગુ પડતી નથી. નવું શોધવાનો ઉત્સાહ લોકોને બહુ ચડતો નથી ને ચડે એને ખાસ પ્રોત્સાહન મળતું નથી. એટલે, માથાકૂટીયા સમસ્યાના મૌલિક અને વ્યવહારુ ઉકેલો ખાસ જોવા મળતા નથી.

વાત ઉત્તરાયણની અને ફિરકીની છે. પતંગ ચગાવવા માટે વપરાતાં દોરી અને ફિરકી સ્વતંત્ર હાસ્યલેખનો વિષય છે. (અત્યાર સુધી ઘણા લખી પણ ચૂક્યા છે.) સામાન્ય રીતે હળવાશમાં લેવાતી ફિરકીની સમસ્યા ખરેખર ગંભીર હોય છે. ઘરમાં કોઇ ફિરકી પકડનાર ન હોય ત્યારે એક હાથમાં ફિરકી પકડીને બીજા હાથે પતંગ ચગાવનારની લાચારીની દયા ખાવી, કૌશલ્યની દાદ દેવી કે ‘ગમે તે થાય, પણ હું તો પતંગ ચગાવીશ’ એવા સ્પિરિટને બિરદાવવો, એનો આધાર જોનારની દૃષ્ટિ પર છે. પણ દૃષ્ટિ ગમે તે હોય, પેલા એક-બાહુ-ફિરકીધર પાસે વિકલ્પ હોય તો તે અવશ્ય ફિરકી ‘સલામત હાથોમાં’ આપવાનું પસંદ કરે. ‘આજનો ફિરકી પકડવાવાળ આવતી કાલનો પતંગ ચગાવવાવાળો છે’ એવાં સૂત્રો પહેલાં અમે પતંગ પર લખતા હતા, પણ એવાં સૂત્રોનો મૂળ આશય ફિરકી પકડનારને આશા આપવાનો અને ‘કોઇ કામ નાનું નથી’નો સંદેશ બુલંદ કરવાનો હોય છે. તેમને એવું પણ સમજાવવામાં આવે છે કે પતંગના પેચનો બહુ મોટો આધાર ફિરકી પકડનાર પર છે. પતંગ ચગાવનાર ડફોળ હોય તો પણ ફિરકીવાળો ધારે તો પેચમાં હરાવી કે જીતાડી શકે. (એક આડવાતઃ મરાઠી ભાષામાં સ્પિન બોલિંગ માટે ‘ફિરકી ગોલંદાજી’ જેવો શબ્દ છે.)

ફિરકીની સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવા માટે એક ઉત્સાહી પાડોશીએ લાકડાનું ફિરકી-સ્ટેન્ડ બનાવ્યું હતું. એ દેખાવમાં સરસ હતું, પણ કાર્યક્ષમતાના પ્રશ્નો હતા. ફિરકીનો એક દાંડો ઉપસેલા છાપરામાં ખોસીને પણ પતંગ ચગાવેલી છે. છતાં, દરેક પદ્ધતિમાં બાર સાંધતાં તેર તૂટે (કે ગૂંચવાય) એવું જ બનતું. કોઇ મિત્ર આ સમસ્યાના શોધાઇ ચૂકેલા કે શોધાઇ શકે એવા ઉપાયો કે એ વિશેના પોતાના સફળ-નિષ્ફળ પ્રયોગો અંગે પ્રકાશ પાડશે તો આનંદ થશે.